Chodzi o przypadki wymienione w ustawie z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159, dalej ustawa zasiłkowa), czyli nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko lub choroba niani, z którą rodzice podpisali umowę uaktywniającą albo choroba opiekuna dziennego dziecka. W takiej sytuacji na dziecko do ósmego roku życia rodzicowi przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego. Związana z tymi zdarzeniami absencja w pracy jest usprawiedliwiona.
Matka w szpitalu
Tata może też wystąpić o zasiłek opiekuńczy w razie porodu lub choroby małżonki ubezpieczonego, która stale opiekuje się dzieckiem (również do ukończenia przez nie ośmiu lat), jeśli zdarzenia te uniemożliwiają żonie sprawowanie tej pieczy. Choć przepis mówi tutaj o małżonce ubezpieczonego, uprawnienie to dotyczy także osób pozostających w konkubinacie. Taki wniosek można wyciągnąć z orzeczenia Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1978 r. (II UR 18/78). Potwierdzają go też przedstawiciele doktryny prawa ubezpieczeń społecznych (m.in. Komentarz do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa pod redakcją M. Gersdorf).
Wreszcie tata może też pobierać zasiłek opiekuńczy na zdrowe dziecko do lat ośmiu, gdy stale zajmująca się nim małżonka przebywa w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej (w szpitalu, zakładzie rehabilitacji czy hospicjum). Również tu mimo nieprecyzyjnego brzmienia przepisu przyjmuje się, że uprawnienie to obejmuje osoby żyjące w związku pozamałżeńskim.
Ponadto tata dziecka, podobnie jak mama, może pobierać zasiłek opiekuńczy w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad chorym dzieckiem do ukończenia przez nie 14. roku życia. Co istotne, jeśli oboje rodzice pracują w systemie zmianowym, ale na różnych zmianach, każdego z nich uznaje się za sprawującego osobistą opiekę nad potomkiem. Dlatego każdemu z nich przysługuje zasiłek opiekuńczy.
Maksymalny okres zasiłkowy to 60 dni niezależnie od liczby dzieci wychowujących się w rodzinie.