Sprawy dotyczące kwestionowania przez ZUS uprawnień ubezpieczonych do zasiłków są jednymi z najczęściej trafiających do sądu. Rzeczywiście, występuje bardzo wiele przypadków, w których dochodzi do próby wyłudzenia świadczeń z budżetu państwa. Dzieje się tak, kiedy osoby podejmują fikcyjne zatrudnienie lub fikcyjną działalność gospodarczą tylko po to, by uzyskać prawo do tych świadczeń. ZUS kontroluje prawidłowość ich przyznawania i wydaje decyzje odmowne. Szacuje się, że jest to przeważająca część przypadków. Co jednak z pozostałymi osobami, u których podjęcie działalności gospodarczej lub etatu zeszło się np. z dłuższą chorobą lub zajściem w ciążę, a ZUS pozbawił je prawa do świadczeń? Ci pechowcy mogą zwalczać tę praktykę w sądzie.
Potencjalni podejrzani
Najczęściej uwagę urzędników przykuwa krótki okres prowadzenia działalności gospodarczej, odprowadzanie składek od bardzo wysokiej podstawy, a następnie dłuższe zwolnienie lekarskie. Natomiast przy etacie jest to krótki okres pracy, wysokie wynagrodzenie i długotrwałe L4. Osoby będące w takiej sytuacji mogą mieć niemal pewność, że ZUS przeprowadzi postępowanie wyjaśniające.
W nieciekawej sytuacji są również kobiety, które krótko po podjęciu zatrudnienia bądź rozpoczęciu działalności zaszły w ciążę. Jeśli dodatkowo pracodawca jest małym płatnikiem, a prowadzony biznes to biznes rodzinny, ZUS najprawdopodobniej zakwestionuje prawo do zasiłku. Oczywiście ma prawo badać takie przypadki, bo pozorna działalność czy zatrudnienie jest niezgodne z prawem. Ogromny niepokój budzi jednak to, że ZUS zamiast rzetelnie sprawdzać ubezpieczonego, niemal automatycznie przyjmuje, że osoby zatrudnione u małych płatników, u rodziny, próbują w sposób nieuprawniony uzyskać świadczenia.
Prawa kontrolowanego
Przed wydaniem decyzji ZUS powinien należycie przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i ustalić wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ma w szczególności respektować prawo osoby do rzetelnego załatwienia sprawy, do uzyskania wyczerpującej informacji, prawo do udziału kontrolowanego w postępowaniu, do składania wyjaśnień i przedstawiania dowodów.
Decyzję odmowną powinien natomiast tak uzasadnić, aby ubezpieczony ją zrozumiał. Nie wystarczy zatem samo stwierdzenie, że np. umowa o pracę jest pozorna (art. 83 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 kodeksu pracy) lub nieważna, jako mająca na celu obejście przepisów prawa (art. 58 k.c.), a działalność gospodarcza fikcyjna. Należy wytłumaczyć kontrolowanemu, dlaczego w tej konkretnej sytuacji faktycznej, na podstawie przedstawionych dowodów i wyjaśnień, ZUS wyłączył osobę z ubezpieczeń, i w konsekwencji odmówił jej prawa do zasiłku.
