Pomimo utyskiwań rozmaitych sceptyków fakty są nieubłagane. W 2012 nie ogłosiło niewypłacallpści żadne biuro z przyzwoitym ratingiem. Za to te, które je zgłaszały, albo miały je na fatalnym poziomie, albo najczęściej nie miały w ogóle. Żeby można było poznać takich właśnie delikwentów, przedstawiamy tabelę „antyratingów”, czyli ratingów biur, które ogłosiły niewypłacallpść.

Zagraniczna turystyka wyjazdowa jest bardzo specyficznym rodzajem działalności gospodarczej. Rentowność branży jest bardzo mała (najczęściej oscyluje w pobliżu zera), a niewielkie kapitały działających w niej podmiotów powodują, że nawet nieduże błędy lub nieprzewidziane zmiany w biznesowym otoczeniu mogą spowodować niewypłacalność biura. Do tego dochodzi sezonowość działalności, co sprawia, że mało przydatne są w tym przypadku klasyczne wskaźniki, służące zwykle do oceniania stabilności finansowej podmiotów gospodarczych. W tak nietypowej sytuacji skomplikowane, a przez to mało elastyczne metody oceny byłyby z dużym prawdopodobieństwem zawodne, a do tego wymagałyby danych z różnych okresów działalności (np. kwartałów), co czyni je niemożliwymi do zastosowania.

Aby rozwiązać kwestię całościowej oceny stabilności biura podroży z punktu widzenia klienta i turystycznego agenta, TravelData opracowała stosunkowo prostą, ale jak się okazało stosunkowo skuteczną metodologię, pozwalającą z dobrym przybliżeniem oszacować stopień ryzyka dla klienta związany z zakupem imprezy turystycznej u danego touroperatora. Skuteczność tej metodologii potwierdzają liczne przypadki ubiegłorocznych niewypłacalności biur podróży, które były udziałem podmiotów, których ratingi wyraźnie wskazywały na wysokie ryzyko jej wystąpienia. Oznacza to, że założenia metodologii, choć uproszczone, są jednak co do zasady właściwe.

Podstawową bazą do sporządzenia ratingów są informacje ze sprawozdań finansowych składanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Nie są natomiast brane pod uwagę liczne, krążące po rynku informacje, podawane przez różne osoby w mediach lub innych źródłach, jako nie zawsze wiarygodne, precyzyjne, czy prawdziwe. Dane spoza sprawozdań brane są pod uwagę jedynie w celu ewentualnej bieżącej modyfikacji ratingu, gdy zaistnieją ważne wydarzenia wewnątrz firmy lub zmiany w otoczeniu wpływające na poziom ryzyka danego touroperatora.

Ostateczny rating danego touroperatora powstaje z ratingu bazowego opartego na danych ze sprawozdań finansowych złożonych w KRS, zmodyfikowanego o wpływ posiadanej przez niego tzw. skorygowanej wielkości gwarancji ubezpieczeniowej (lub bankowej) opartej na danych z Centralnej Ewidencji Organizatorów i Pośredników Turystycznych, a następnie zmodyfikowanego kolejny raz o wpływ oddziaływania (wymienionych później) pozostałych czynników mających znaczenie dla poziomu ryzyka danego biura.

W warunkach działania i w otoczeniu branży turystyki wyjazdowej, a także w indywidualnej sytuacji danego touroperatora zmiany zachodzą tak szybko, że zmusza to do przyjęcia założenia o rozpatrywaniu dla potrzeb ratingu jedynie dwóch ostatnich lat działania biura. Historyczne dane sprzed trzech, czterech, czy więcej lat, nie mają bowiem już większego znaczenia, a nawet mogą być mylące i prowadzić do błędnych wniosków. Jedyny wyjątek stanowią historycznie zgromadzone fundusze własne, które po zastosowaniu odpowiedniej modyfikacji są bardzo istotnym składnikiem ratingu.

Bazową formułą dla ratingu jest relacja sumy tzw. skorygowanych funduszy własnych biura na koniec roku X, zysku netto za rok X, połowy zysku netto za rok X-1 do przychodów ze sprzedaży imprez turystycznych w roku X (wynik podawany w procentach). Konstrukcja tej formuły premiuje postęp wyników osiąganych przez touroperatora, a karze spadek wyników i rentowności.

Fundusze własne danego biura nie zawsze finansują jego działalność operacyjną. Często zdarza się, że finansowane są pozycje aktywów, które nie są bezpośrednio z nią związane, a których praktyczna wartość odzyskiwalna może się znacząco różnić od ich wartości zapisanych w księgach. Należą do nich inwestycje i należności długoterminowe, grunty, budynki i budowle oraz często znaczna część wartości niematerialnych i prawnych (koncesje, licencje, oprogramowanie, listy klientów, znaki towarowe), a także specyficzna część wartości niematerialnych i prawnych jaką jest tzw. wartość firmy.

Kiedy touroperator zmuszony jest ratować swoją płynność finansową, często okazuje się, że pozycje takie nie mają żadnej wartości albo mają wartość znacznie niższą, niż ich zapisy księgowe. Dlatego (tak jak to często czynią banki przy obliczaniu zdolności kredytowej) należy skorygować księgowy poziom funduszy własnych o całość lub część takich pozycji.

W metodologii przyjęto, że wartości niematerialne i prawne nie mają w warunkach kryzysowych żadnej wartości, a pozycje inwestycji i należności długoterminowych oraz tzw. wartość firmy - tylko połowę. Przyjęto również, że nadwyżka wartości gruntów, budynków i budowli, przekraczająca 15 procent funduszy własnych skorygowanych o wcześniej wymienione pozycje, ma jedynie połowę ujętej w księgach wartości (można przyjąć też inne współczynniki, ale tylko w przypadku posiadania bardzo mocnych argumentów potwierdzających ich zastosowanie).

Wynik obliczony przy użyciu powyższych zasad zostaje wstępnie przyporządkowany do właściwego oznaczenia literowego przedstawionego w zestawieniu poniżej.

Sposób tego przyporządkowania wziął się stąd, że podmiot turystyczny posiadający rating A, czyli wysoką wiarygodność, to np. taki, który ma fundusze własne na poziomie 6 procent przychodów ze sprzedaży imprez turystycznych oraz wykazuje średnią rentowność w wysokości 2 procent. Formuła, przedstawiona wcześniej, daje dla niego wynik 9 procent. Z kolei podmiot na granicy wątpliwości, czyli BB, to taki, którego wynik oscyluje wokół zera, a poziom funduszy jest minimalny, co w tej formule daje rezultat 1 procent.

Na tych dwóch zasadniczych punktach ratingowych rozpięto całą siatkę ocen, która przedstawia się następująco:

1. AAA - 30 procent
2. AA - 18 procent
3. A - 9 procent
4. BBB - 5 procent
5. BB - 1 procent
6. B - minus 3 procent
7. CCC - minus 9 procent

Oceny pośrednie rozmieszczone są proporcjonalnie pomiędzy ocenami zasadniczymi, czyli przykładowo: AA- to 15 procent, a A+ to 12 procent.

Gwarancja ubezpieczeniowa (bankowa) oznacza kwotę do jakiej odpowiada ubezpieczający w wypadku, gdy w wyniku niewłaściwego działania lub zaniechania działania przez biuro podróży powstała konieczność pokrycia kosztów powrotu klientów do kraju lub konieczność zwrotu klientom wpłat za niezrealizowane lub zrealizowane tylko częściowo usługi turystyczne.

Gwarancja w normalnej sytuacji jest jak gdyby uśpiona, jej rola zaczyna się gdy w danej sytuacji kryzysowej nie wystarcza juz bilansowych czynników stabilności biura, czyli jego funduszy własnych, biuro zgłasza niewypłacalność.

Relacja tej gwarancji do przychodów ze sprzedaży imprez turystycznych jest drugim najważniejszym wskaźnikiem świadczącym o stopniu zabezpieczenia interesów klienta biura podróży.

Zgodnie z przepisami oraz unijną dyrektywą 90/314, wysokość gwarancji powinna całkowicie wystarczyć na pokrycie wszystkich kosztów. Jak jednak wykazała praktyka, pieniędzy z gwarancji w wielu wypadkach nie wystarcza nawet na zorganizowanie powrotu, o zwrocie przedpłaconych sum już nie wspominając. Stało się tak dlatego, że gwarancja była nieadekwatna do wymogów, a to z powodu wadliwie skonstruowanych przepisów lub też z powodu ich obchodzenia przez biura podróży.

Wysokość relacji gwarancji do przychodów z imprez turystycznych ex ante (czyli w tym materiale dla roku 2013) można określić jedynie w przybliżeniu drogą oszacowania prawdopodobnych przychodów danego touroperatora. Osiąga się to za pomocą specjalnej formuły – jednakowej dla wszystkich – bazującej na wielkości relatywnej dynamiki wzrostu danego touroperatora na tle rynku z ostatnich dwu lat (waga ostatniego roku jest podwójna) i założenia, że dynamika ta w najbliższym roku zbliży się do dynamiki rynku w stopniu geometrycznym.

Bardzo ważną kwestią jest też wpływ daty rolowania (odnawiania) gwarancji ubezpieczeniowej, dynamiki wzrostu, a także specyfiki biznesowej danego touroperatora na rzeczywisty poziom ochrony ubezpieczeniowej jego klientów. Czynniki te powodują, ze poziom ten wykazuje znaczące różnice nawet przy nominalnie równych, procentowych stawkach gwarancyjnych.

Waga daty odnawiania gwarancji polega na tym, że gdy przypada ona w trakcie trwającej przedsprzedaży sezonu letniego, to ochrona gwarancyjna jest dzielona przez tę datę na dwie części. Klientów dokonujących rezerwacji przed datą odnowienia gwarancji chroni jeszcze „stara” gwarancja, a klientów, którzy dokonali rezerwacji po tej dacie, chroni już gwarancja „nowa”. Dlatego też ogół klientów dokonujących rezerwacji na najważniejszy w turystyce wyjazdowej sezon letni, chroniony jest przez dwie gwarancje, a nie jedną, jak ma to miejsce w wypadku najbardziej popularnego terminu odnawiania umów gwarancyjnych, czyli 16 - 17 września.

Można zatem przyjąć, że każdy termin odnawiania inny od najpopularniejszego (w praktyce późniejszy niż połowa października) jest dla klientów korzystny, a w szczególności korzystne są terminy marcowo-kwietniowe.

Niekorzystnie na ochronę ubezpieczeniową klientów wpływa również sytuacja, gdy biuro prowadzi działalność tylko w sezonie letnim, a jeszcze niekorzystniej, gdy występuje silna koncentracja w krótkim sezonie zimowym. Wynika to z tego, że ryzyko przeliczone dla przeciętnego całorocznego sezonu turystycznego, rozkłada się w tym przypadku na okres krótszy, a więc jego relatywny poziom jest niestety wyższy.

Niekorzystna dla poziomu ochrony ubezpieczeniowej klientów w danym roku jest również wysoka dynamika wzrostu danego biura, bo zgodnie z przepisami wysokość gwarancji obliczana jest na bazie jego przychodów z ostatniego zamkniętego (księgowo) roku obrotowego, czyli najczęściej z okresu sprzed dwóch lat. Przy dużej dynamice rozwoju biura, wartość gwarancji ustanowionej na takiej historycznej bazie może być znacznie nieadekwatna do jego aktualnej sytuacji.

Wszystkie te czynniki mają istotny wpływ na ochronę ubezpieczeniową klientów biur podróży i znacząco korygują nominalny poziom tej ochrony.

Przyjęto też założenie, że dla biura rozwijającego się w średnim tempie rynkowym, sam wpływ opóźnienia w wyliczaniu gwarancji wynikającego z przepisów, zmniejsza jej rzeczywistą stawkę z 14 do 12 procent i taką też stawkę przyjęto jako neutralną dla przeciętnego biura, stanowiącą bazę porównawczą dla korekt przy jej obliczaniu dla innych biur podróży. Dlatego też obliczoną z uwzględnieniem wcześniej opisanych zasad, skorygowaną relację gwarancji do przychodów z imprez turystycznych odejmujemy od 12, a otrzymany wynik odejmujemy od wyniku formuły bazowej realizując w ten sposób drugi krok w ustalaniu ratingu danego biura podróży, zgodnie z zasadą trzech kroków podaną wcześniej.

Rating otrzymany w pierwszych dwóch krokach może zostać jeszcze zmodyfikowany (najczęściej nie więcej niż o jeden szczebel) z powodu zaistnienia czynników mogących mieć istotny wpływ na biznes, a w związku z tym na poziom ryzyka związanego z danym biurem podróży. Po uwzględnieniu ewentualnych korekt ze względu na wystąpienie (w istotnej skali), któregoś z wymienionych czynników (lub ewentualnie innych nie ujętych w wykazie) otrzymujemy w rezultacie ostateczny rating dla danego biura podróży.

Obok ratingu pokazano tzw. outlook, czyli perspektywę zmiany ratingu w najbliższej przyszłości. Należy podkreślić, że nie jest to perspektywa biznesowa biura, lecz jedynie zasygnalizowanie zmian jego ratingu. Uwaga ta jest o tyle istotna, że sprawy te są stosunkowo często mylone. Możliwe są cztery określenia perspektywy:

• pozytywna - duże prawdopodobieństwo (> 60 - 65 procent) poprawy ratingu
• stabilna - brak wyraźnych przesłanek do zmiany ratingu
• negatywna - duże prawdopodobieństwo (> 60 - 65 procent) obniżenia ratingu
• nieznana - mogą wystąpić czynniki o niezależnym charakterze, które mogą istotnie wpłynąć na poziom ratingu