W celu uniknięcia długotrwałego sporu sądowego przedsiębiorcy nierzadko decydują się dokonać zapłaty określonej kwoty (quasi rekompensaty) na rzecz klienta w zamian za zrzeczenie się dalszych roszczeń związanych z zawartymi umowami. Na tym tle powstaje wątpliwość, czy przedsiębiorca będzie uprawniony do zaliczenia wypłacanych kwot do kosztów uzyskania przychodów jako poniesionych w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Pamiętajmy, że dla fiskusa nie jest ważne, czy wydatek był uzasadniony ekonomicznie, ale czy jest uzasadniony podatkowo.
Koszty uzyskania przychodu
Przypomnieć należy, iż zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej u.p.d.o.p.), „kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1".
Definicja sformułowana przez ustawodawcę ma charakter ogólny. Z tego względu, każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów. W pozostałych przypadkach należy natomiast zbadać celowość wydatku, tj. istnienie związku przyczynowego pomiędzy jego poniesieniem a powstaniem przychodów podatkowych, bądź też zachowaniem albo zabezpieczeniem jego źródła. Nie ma przy tym znaczenia, czy dany wydatek przyniósł oczekiwany skutek w postaci osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenie ich źródła. Istotne jest, czy w momencie jego ponoszenia podatnik mógł – obiektywnie oceniając – oczekiwać takiego efektu. Tak samo nie ma znaczenia czy wydatek jest funkcjonalnie powiązany z prowadzonym biznesem, czy nie, przy czym powiązanie to ma, oczywiście, ogólny, pozytywny wpływ na ocenę jego związku z uzyskiwanymi z działalności gospodarczej przychodami.
Co w katalogu wydatków
W celu ustalenia, czy wypłacane przez podatnika kwoty w celu ugodowego zakończenia sporu stanowią koszty uzyskania przychodu, należy w pierwszej kolejności rozważyć, czy znajdują się w katalogu wydatków określonych w art. 16 ust. 1 u.p.d.o.p. Wydatki wskazane w tym przepisie nie są kosztem podatkowym, niezależnie od ich powiązania z działalnością podatnika. W szczególności należy ustalić, czy środki wypłacone przez przedsiębiorcę w związku z zawartą ugodą nie podlegają wyłączeniu z kategorii kosztów uzyskania przychodów, na podstawie, m.in. art. 16 ust. 1 pkt 22 u.p.d.o.p. (mówiącego o karach umownych, odszkodowaniach z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług czy też zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad).
W analizowanym przypadku źródłem wypłaty nie jest naprawienie szkody, czy rekompensata za wadliwe wykonanie usługi, lecz chęć polubownego zakończenia sporu w celu uniknięcia ryzyka związanego z niepewnym wynikiem procesu. Wypłacane środki nie stanowią ponadto kary umownej lub odszkodowania związanego z nieprawidłowym wykonaniem umowy, lecz substytut wynagrodzenia dla klienta w związku ze zrzeczeniem się dalszych roszczeń.
