Przesłanki uwolnienia się przez członka zarządu od odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.

Katalog powyższych przesłanek nie jest wbrew pozorom jednolity ze względu na tak zwaną moc zwalniającą. Należy bowiem stwierdzić, iż udowodnienie przesłanki nr 1) lub nr 3) zwalnia od odpowiedzialności wszystkich członków zarządu (jest to zarzut wspólny), zaś udowodnienie przesłanki nr 2) zwalnia od odpowiedzialności jedynie podmiot podnoszący tę okoliczność (jest to zarzut indywidualny).

Opracowanie niniejsze skupi się na pierwszym wyłączeniu czyli- złożeniem we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego;

Według art. 21 ust. 1 pr.up.n. dłużnik jest zobowiązany zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Obowiązek ten aktualizuje się w przypadku zaistnienia którejkolwiek z podstaw ogłoszenia upadłości przewidzianej w art. 11 ust. 1 i 2 pr.up.n. (niewykonywanie wymagalnych zobowiązań, brak funduszów wystarczających na pokrycie długów).

Czytaj także: Ratując spółkę, zarząd działa na własną odpowiedzialność

W orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle wykładni art. 299 § 2 k.s.h. przyjmuje się, że za "właściwy czas" w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. nie może być uznany moment, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na częściowe zaspokojenie wierzycieli i kosztów postępowania upadłościowego, a więc gdy spółka jest już bankrutem. Właściwym czasem na zgłoszenie wniosku jest zatem moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym (por.m.in. wyrok SN: z 11 października 2000 r., III CKN 252/2000;) W wyroku z dnia 18 października 2000 r., Sąd Najwyższy stwierdził, że właściwy czas do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, ustalaną na podstawie okoliczności faktycznych każdej sprawy. Dla jego określenia nie ma znaczenia subiektywne przekonanie członków zarządu gdyż odpowiedzialność członka zarządu wyłącza tylko brak winy w każdej postaci w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęciu postępowania układowego polegający na braku możliwości stwierdzenia istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości, pomimo dołożenia należytej staranności.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 211/11 (OSNC-ZD 2011 D, poz. 77) wskazał, że przy wykładni użytego w art. 299 § 2 k.s.h. określenia "właściwego czasu" do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie można pomijać przepisów prawa upadłościowego i naprawczego regulujących obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez członków zarządu spółki oraz określających, kiedy uważa się dłużnika za niewypłacalnego i kiedy ogłasza się upadłość osoby prawnej. Odpowiedzialność przewidziana w art. 299 k.s.h. obciąża bowiem członków zarządu spółki za to, że nie złożyli wniosku o upadłość we właściwym czasie, a to, kiedy można ogłosić upadłość, a więc to, kiedy taki wniosek będzie skuteczny i powinien być złożony, określają przepisy prawa upadłościowego i naprawczego. Dlatego regulacja zawarta w tych przepisach oraz wykładnia użytych tam pojęć ma znaczenie dla wykładni pojęcia "właściwego czasu" użytego w art. 299 § 2 k.s.h. Jednakże, jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, ze względu na funkcję art. 299 k.s.h., którą jest ochrona interesów wierzycieli oraz obciążenie odpowiedzialnością za ich szkodę działających nierzetelnie członków zarządu spółki, nie można mechanicznie przenosić na grunt tego przepisu unormowań prawa upadłościowego i naprawczego, co do przesłanek i terminów złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, że czasem właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. jest czas, gdy wprawdzie dłużnik spłaca jeszcze niektóre długi, ale wiadomo już, że ze względu na brak środków nie będzie mógł zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli.

Czasem właściwym nie jest więc dopiero czas, gdy dłużnik przestał już całkowicie spłacać swoje długi i nie ma majątku do ich zaspokojenia (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r. III CKN 65/97, OSNC 1997, Nr 11, poz. 181, z dnia 11 października 2000 r., III CKN 252/00, niepubl. i z dnia 13 marca 2009 r. II CSK 543/08, niepubl.).

Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, gdy wykaże, że złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub otwarto postępowanie układowe we właściwym czasie.

Wniosek o ogłoszenie upadłości, co do zasady, winien zostać złożony w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, i nie ma przy tym znaczenia, kiedy członkowie zarządu powzięli wiadomość o zaistnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Przykładowo, dla członka zarządu, który objął stanowisko już po zaistnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, termin 30 dniowy liczy się od dnia objęcia przez niego tej funkcji.

Należy także pamiętać, że niezgłoszenie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki stanowi przestępstwo określone w art. 586 ksh.

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym członek zarządu spółki może uwolnić się również od odpowiedzialności wynikającej z art. 299 ksh wówczas, gdy we właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości ( czyli 30 dni) wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.

Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością.

Podkreślenia jednakże wymaga, iż przesłanka ta zajdzie jedynie wówczas zastosowanie, gdy postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu zostało wydane w czasie właściwym do złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości ( czyli 30 dni).

Złożenie wniosku we właściwym czasie oznacza zatem, że zarząd uczynił ze swej strony wszystko, by nie dopuścić do zaspokajania niektórych wierzycieli ze szkodą dla innych. Jeżeli natomiast wniosek zgłoszony jest wówczas, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania upadłościowego, to wówczas nie ma najmniejszych szans na zaspokojenie jakichkolwiek wierzycieli spółki.

Podnieść należy również, iż właściwy czas do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, niezależną od subiektywnego przekonania członka zarządu. Jest to więc moment, w którym członek zarządu wie albo przy zachowaniu należytej staranności powinien wiedzieć, że spółka nie będzie w stanie zaspokoić w całości wszystkich swoich wierzycieli, ale w części ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest bankrutem, przez co w istocie osiągnięcie celów postępowania upadłościowego byłoby wykluczone.

Przedmiotowe stanowisko znajduje potwierdzenie w Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 02.02.2001 r., sygn. akt IV CKN 258/00, w którym to Sąd Najwyższy stwierdza, iż: „zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy majątek spółki nie wystarczył nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, nie oznacza, iż zgłoszenie nastąpiło we właściwym czasie, w rozumieniu art. 298 § 2 KH (obecnie art. 299 § 2 KSH – przyp. wł.)"