Czy to jest koniec umów zawieranych przez telefon

Jednym z powszechnie stosowanych przez przedsiębiorców sposobów zawierania umów z konsumentami jest kontakt telefoniczny. Taki tryb, choć wiąże się dla konsumenta z pewną dozą niepewności, pozwala na zawieranie umów szybko, wygodnie i przy jednoczesnej minimalizacji kosztów.

Ustna ważna i skuteczna

Nie ma wątpliwości, że ustna umowa zawarta przez telefon jest ważna i skuteczna, zakładając, że ustawa dla danego rodzaju umowy nie przewiduje formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 73 kodeksu cywilnego). Przed wejściem w życie nowej ustawy o prawach konsumenta (25 grudnia 2014 r.) umowy zawierane telefonicznie nie miały szczególnej regulacji prawnej. Pewne obowiązki po stronie przedsiębiorcy wyznaczały w tym zakresie przepisy art. 6 poprzednio obowiązującej ustawy z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (DzU z  2000 r. nr 22 poz. 271 ze zm.), w tym ust. 3, wedle którego posłużenie się telefonem, wizjofonem, telefaksem, pocztą elektroniczną, automatycznym urządzeniem wywołującym lub innym środkiem komunikacji elektronicznej w celu złożenia propozycji zawarcia umowy mogło nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta. Najpóźniej w momencie rozpoczęcia spełniania świadczenia przedsiębiorca był również zobowiązany do potwierdzenia konsumentowi na piśmie podstawowych informacji o przedsiębiorcy i przedmiocie umowy (art. 9 ust. 3 poprzedniej ustawy).

Ustawa o prawach konsumenta wprowadza nowe obowiązki po stronie przedsiębiorcy zawierającego umowy z konsumentami telefonicznie. Według art. 20 ust. 2, jeżeli przedsiębiorca proponuje konsumentowi zawarcie umowy przez telefon, ma obowiązek potwierdzić treść proponowanej umowy utrwaloną na papierze lub innym trwałym nośniku. Oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy jest skuteczne, jeżeli zostało utrwalone na papierze lub innym trwałym nośniku po otrzymaniu potwierdzenia od przedsiębiorcy. Skuteczność tak zawartej umowy zasadniczo warunkuje zatem potwierdzenie na trwałym nośniku treści proponowanej umowy, a następnie utrwalenie oświadczenia konsumenta o zawarciu umowy.

Potwierdzenie, oświadczenie, utrwalenie

Kilka interesujących wniosków płynie z głębszej analizy powołanego przepisu, które z pewnością winny być wzięte pod rozwagę przez przedsiębiorców pozyskujących klientów poprzez kontakt telefoniczny.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że wspomniany przepis nie wyznacza sposobu, w jaki oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy musi być złożone, na co słusznie zwracają uwagę w jedynym jak do tej pory komentarzu do nowej ustawy B. Kaczmarek-Templin i D. Szostek. Według autorów komentarza oświadczenie musi co prawda zostać utrwalone na trwałym nośniku, ale przepis ten milczy w kwestii sposobu jego złożenia, co oznacza, że należałoby dopuścić możliwość złożenia przez konsumenta takiego oświadczenia również ustnie, podczas rozmowy telefonicznej, które to oświadczenie następnie powinno zostać odpowiednio utrwalone.

Kolejne istotne spostrzeżenie dotyczy braku wskazania przez ustawodawcę podmiotu odpowiedzialnego za utrwalenie oświadczenia złożonego przez konsumenta. Z przepisu nie wynika bowiem, czy dla skuteczności tak zawartej umowy konieczne jest utrwalenie dokonane przez konsumenta, czy może dopuszczalne jest utrwalenie oświadczenia konsumenta także przez przedsiębiorcę. Wydaje się zatem, że w oparciu o wykładnię literalną przepisu należałoby opowiedzieć się za dopuszczalnością również ostatniego ze wskazanych przypadków.

I wreszcie art. 20 ust. 2 nowej ustawy nie wskazuje konkretnego momentu procesu zawierania umowy z konsumentem przez telefon, w którym powinno nastąpić potwierdzenie przez przedsiębiorcę treści proponowanej umowy utrwalonej na papierze lub innym trwałym nośniku. Ma to istotne konsekwencje dla całej procedury, gdyż oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy jest skuteczne wyłącznie wtedy, gdy zostało utrwalone na papierze lub innym trwałym nośniku po otrzymaniu takiego potwierdzenia od przedsiębiorcy. Istotne jest więc ustalenie, kiedy takie potwierdzenie zostało otrzymane i czy nastąpiło to we właściwym czasie.

Jak zatem powinno być

Analiza art. 20 nowej ustawy w sposób istotny przekłada się na ustalenie kształtu procedury zawierania umów z konsumentami przez telefon.

Według niektórych poglądów procedura ta powinna wyglądać następująco:

1. przedsiębiorca proponuje konsumentowi zawarcie umowy przez telefon;

2. po zakończonej rozmowie przedsiębiorca potwierdza konsumentowi treść proponowanej umowy utrwaloną na papierze lub innym trwałym nośniku (np. poprzez wiadomość e-mail);

3. po otrzymaniu takiego potwierdzenia konsument przesyła przedsiębiorcy oświadczenie o zawarciu umowy utrwalone na papierze lub innym trwałym nośniku (i to jest chwila zawarcia umowy).

Tymczasem, przy uwzględnieniu powyższych spostrzeżeń można bronić poglądu, że możliwe jest zawarcie umowy przez telefon w następujących etapach:

1. przedsiębiorca proponuje konsumentowi zawarcie umowy przez telefon;

2. po zakończonej rozmowie przedsiębiorca potwierdza konsumentowi treść proponowanej umowy utrwaloną na papierze lub innym trwałym nośniku (np. poprzez wiadomość e-mail);

3. przedsiębiorca ponownie nawiązuje kontakt telefoniczny z konsumentem, proponując konsumentowi zawarcie tej samej umowy przez telefon, podczas której to rozmowy konsument składa ustne oświadczenie o zawarciu umowy (chwila zawarcia umowy);

4. przedsiębiorca utrwala na papierze lub innym trwałym nośniku oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy (warunek skutecznego zawarcia umowy).

W drugiej z wyżej opisanych procedur przedsiębiorca ponownie kontaktuje się telefonicznie z konsumentem, aby ustne oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy zostało złożone podczas tej rozmowy telefonicznej odbywającej się – co ważne – po otrzymaniu przez niego potwierdzenia treści umowy na papierze lub innym trwałym nośniku (wysłane przez przedsiębiorcę po pierwszej rozmowie telefonicznej). Zachowanie takiej kolejności jest konieczne, gdyż oświadczenie konsumenta złożone, zanim zostanie mu doręczone potwierdzenie treści proponowanej umowy, mogłoby budzić wątpliwości co do jego skuteczności. Przedsiębiorca następnie utrwala na papierze lub innym trwałym nośniku oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy, co – jeśli przyjąć wyżej przytoczoną literalną wykładnię przepisu – należałoby uznać za dopuszczalne.

Taki model jest bez wątpienia atrakcyjniejszy dla przedsiębiorcy, gdyż nie wymaga dla zawarcia umowy przez telefon żadnego pozytywnego działania konsumenta, innego niż złożenie ustnego oświadczenia woli o zawarciu umowy podczas drugiej lub kolejnej rozmowy telefonicznej z przedsiębiorcą. Co więcej, taka interpretacja zbliża tryb zawierania umów przez telefon określony w nowej ustawie do typowej procedury zawierania umów przez telefon funkcjonującej na gruncie poprzedniej ustawy, gdzie możliwość związania się przez konsumenta umową w wyniku ustnego oświadczenia złożonego podczas rozmowy telefonicznej nie budziła wątpliwości.

Jeśli natomiast przyjąć, że komentowany przepis należy czytać jako dopuszczający jedynie pierwszą z opisanych procedur, wymagającą wymiany pomiędzy stronami potwierdzenia treści umowy i oświadczenia konsumenta utrwalonych na papierze lub na innych trwałych nośnikach, to telefon zostanie w praktyce zredukowany jedynie do środka pozyskiwania kontaktów z potencjalnymi kontrahentami oraz przedstawiania oferty, bez możliwości samego zawarcia umowy.

Nie ma problemu z dyrektywą

Należy w tym miejscu wskazać, że stosowania drugiej z przedstawionych wyżej interpretacji nie wyklucza również treść art. 8 ust. 6 dyrektywy 2011/83/UE. Według tego przepisu w przypadku gdy umowa na odległość ma być zawarta przez telefon, państwa członkowskie mogą postanowić, że przedsiębiorca musi potwierdzić ofertę złożoną konsumentowi, który staje się związany dopiero po podpisaniu oferty lub przesłaniu swojej pisemnej zgody. Państwa członkowskie mogą również postanowić, że takie potwierdzenia muszą być przekazywane na trwałym nośniku.

Wynika z tego, że dyrektywa nie nakłada na polskiego ustawodawcę obowiązku wprowadzenia warunku związania się konsumenta umową dopiero po podpisaniu oferty lub przesłaniu pisemnej zgody. Użyte w przywołanym przepisie dyrektywy zwroty „państwa członkowskie mogą postanowić" wskazują, że jest to rozwiązanie opcjonalne, z którego, jak się wydaje w świetle literalnej wykładni przepisu art. 20 ust. 2 nowej ustawy, polski ustawodawca nie skorzystał. W rezultacie nie ma sprzeczności pomiędzy proponowaną interpretacją art. 20 ust. 2 nowej ustawy a przepisami dyrektywy.