Wierzyciele mogą wpływać na kształt postępowania restrukturyzacyjnego

Nowe przepisy dają wierzycielom instrumenty wpływania na kształt postępowania restrukturyzacyjnego. Jednak funkcjonowanie wielu z nich możliwe jest jedynie przy założeniu aktywnej postawy wierzycieli.

Publikacja: 27.05.2016 06:10

Wierzyciele mogą wpływać na kształt postępowania restrukturyzacyjnego

Foto: 123RF

Twórcy prawa restrukturyzacyjnego (dalej: ustawa) obowiązującego od 1 stycznia br. wyznaczyli sobie cel w postaci zwiększenia szans przedsiębiorstw zadłużonych lub z problemami płynnościowymi na powrót do życia gospodarczego. Cel ten znajduje wyraz w art. 3 ust. 1 ustawy, w którym stwierdza się, iż postępowanie restrukturyzacyjne ma pozwolić na „(...) uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli".

W tym przepisie można doszukać się pewnej asymetrii w sposobie traktowania dłużnika i wierzyciela, tzn. celem nadrzędnym jest umożliwienie kontynuowania działalności dłużnika, o ile działania z tym związane nie będą krzywdzić wierzycieli. O ile dłużnik został wyposażony w wiele instrumentów, których działanie uruchamiane jest w większości przypadków „z urzędu", np. możliwość wyboru jednego spośród czterech trybów postępowania restrukturyzacyjnego, wsparcie ze strony profesjonalnego doradcy restukturyzacyjnego czy stopniowany zakres ochrony przed działaniami egzekucyjnymi ze strony wierzycieli, o tyle w przypadku wierzyciela jego wpływ na postępowanie restrukturyzacyjne wymaga częstokroć przejęcia przez niego inicjatywy w celu zainicjowania działań kontrolujących dłużnika.

Zatem co każdy wierzyciel powinien wiedzieć o jego możliwości wpływania na kształt postępowania restrukturyzacyjnego? W jakie instrumenty wyposażył wierzyciela ustawodawca?

Prawo restrukturyzacyjne uwzględnia wiele możliwości dla wierzycieli związanych przede wszystkim z funkcjonowaniem Rady Wierzycieli i Zgromadzenia Wierzycieli.

Jest rada

Istnienie Rady Wierzycieli („RW") w toku postępowania restrukturyzacyjnego nie jest wymagane zapisami ustawy – w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu („PoZU") RW nie może w ogóle wystąpić, jako że znaczna większość postępowania, łącznie z przygotowaniem spisu wierzytelności oraz głosowaniem nad układem odbywa się bez udziału sądu. Natomiast wierzyciele powinni rozważyć powołanie tej instytucji, jeśli chcą realnie wpływać na kształt postępowania, nie tylko podczas samego głosowania nad układem, ale w całym okresie jego trwania. Na mocy art. 121, RW ustanawia sędzia-komisarz z urzędu, jeśli uzna to za potrzebne, lub na wniosek dłużnika, wierzyciela lub wierzycieli mających co najmniej 20 proc. ogólnej sumy wierzytelności albo co najmniej trzech wierzycieli – niezależnie od wartości wierzytelności, którymi dysponują wobec dłużnika. Jeśli ustawowe minimum poparcia jest spełnione, sędzia-komisarz nie ma możliwości odmowy powołania RW. Skład tego organu (co do zasady 5 członków oraz 2 zastępców) zatwierdzany jest przez sędziego-komisarza, natomiast wierzyciele mają możliwość wpływać na jego kształt zgodnie z art. 123: wierzyciel(e) posiadający co najmniej 20 proc. ogólnej sumy wierzytelności ma(ją) prawo wskazać jednego członka na każde 20 proc. posiadanej sumy wierzytelności. Przykładowo: jeśli wierzyciel posiada 45 proc. sumy wierzytelności, jest uprawniony do wskazania 2 członków rady wierzycieli.

Rolę RW art. 128 ustawy określa w następujący sposób:

- udzielanie pomocy nadzorcy sądowemu albo zarządcy oraz kontrolowanie ich czynności;

- badanie stanu funduszów masy układowej lub sanacyjnej;

- udzielanie zezwolenia na czynności, które mogą być dokonane tylko za jej zgodą (przypadki określone w Ustawie; patrz: poniżej);

- wyrażanie opinii na wniosek sędziego-komisarza, nadzorcy sądowego, zarządcy lub dłużnika;

- reprezentowanie interesów ogółu wierzycieli.

Inne szczególne uprawnienia przysługujące RW obejmują m.in. możliwość żądania od dłużnika, nadzorcy sądowego albo zarządcy wyjaśnień, badanie ksiąg i dokumentów przedsiębiorstwa dłużnika czy doprowadzenie do zmiany osoby nadzorcy sądowego albo zarządcy. Jeśli dostęp do takich informacji może naruszać tajemnicę przedsiębiorstwa, wątpliwości w tej sprawie rozwiązuje sędzia-komisarz. Kluczowe czynności dłużnika albo zarządcy (w razie jego ustanowienia dłużnik przekazuje mu całość uprawnień w zakresie zarządzania swoim przedsiębiorstwem) wymagające dla swej ważności akceptacji RW obejmują:

- obciążanie składników masy układowej lub sanacyjnej hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem;

- przenoszenie własności rzeczy lub prawa na zabezpieczenie wierzytelności nieobjętej układem;

- obciążanie składników masy układowej lub sanacyjnej innymi prawami;

- zaciąganie kredytów lub pożyczek (w naszej ocenie przepis w tym zakresie może funkcjonować jedynie w ograniczonym zakresie ; - zawarcie umowy dzierżawy przedsiębiorstwa dłużnika lub jego zorganizowanej części lub innej podobnej umowy;

- sprzedaż (przez dłużnika; decyzja zarządcy w tym zakresie nie wymaga zgody RW) składników majątkowych, w tym nieruchomości o wartości powyżej 500 tys. zł.

Należy zwrócić uwagę, że decyzje RW podlegają zaskarżeniu przez uczestników postępowania restrukturyzacyjnego, nadzorcę sądowego lub zarządcę. Ponadto członkowie RW ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone na skutek niewłaściwego pełnienia obowiązków.

Rola zgromadzenia

Podstawową funkcją zgromadzenia wierzycieli („ZW") jest podjęcie decyzji odnośnie do przyjęcia bądź odrzucenia propozycji układowych określających sposób restrukturyzacji zobowiązań dłużnika. Propozycje układowe co do zasady są składane przez dłużnika. Prawo takie przysługuje również RW, nadzorcy sądowemu, zarządcy albo wierzycielowi lub wierzycielom posiadającym co najmniej 30 proc. wartości sumy wierzytelności. Z naszych obserwacji odnoszących się do postępowań układowych na gruncie prawa obowiązującego do końca 2015 r. wynika jednoznacznie, że aktywność uczestników postępowań, poza dłużnikiem, w zakresie przygotowywania własnych propozycji układowych, jest minimalna i raczej ogranicza się do „opiniowania" propozycji dłużnika, niż wychodzenia z własną inicjatywą. Przypuszczamy, że nowe prawo restrukturyzacyjne nie przyczyni się istotnie do wzrostu tej aktywności, tym bardziej że przepisy w tym zakresie zasadniczo nie odbiegają treścią od przepisów znanych z poprzedniej ustawy, z wyjątkiem uprawnień RW w tym zakresie. Liczymy, że możliwość szczegółowej weryfikacji faktycznej sytuacji finansowej i ekonomicznej dłużnika przez RW, jaką daje jej nowa ustawa, pozwoli na większą interakcję pomiędzy wierzycielami a dłużnikiem w zakresie kształtowania propozycji układowych.

Prawo głosu podczas ZW posiadają wierzyciele, którzy zostali umieszczeni w zatwierdzonym spisie wierzytelności oraz tacy, którzy stawią się na ZW i przedłożą sędziemu-komisarzowi tytuł egzekucyjny stwierdzający ich wierzytelność. Zawarcie układu możliwe jest przy spełnieniu następujących warunków:

- na ZW obecna jest co najmniej jedna piąta wierzycieli uprawnionych do głosowania;

- w postępowaniu sanacyjnym („PS") zarządca przedstawi sprawozdanie z wykonania planu restrukturyzacyjnego wraz z kwantyfikacją wpływu tych działań na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa dłużnika oraz informację o głównych działaniach, które zgodnie z tym planem zostaną podjęte po przyjęciu układu;

- za układem opowie się większość wierzycieli posiadających co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności uprawniającej do głosowania.

W przypadku głosowania w grupach układ zostaje przyjęty, jeśli za jego przyjęciem wypowiedzą się wierzyciele zaklasyfikowani do każdej z grup zgodnie z tymi samymi kryteriami większości, jakie obowiązują w przypadku głosowania odbywającego się bez podziału na grupy. Układ zostanie przyjęty, nawet jeśli w niektórych grupach wierzycieli nie uzyska on wymaganego poparcia, natomiast uzyska on poparcie większości głosujących wierzycieli reprezentujących co najmniej dwie trzecie wartości głosujących wierzytelności, a wierzyciele z grup, które odrzuciły układ, zostaną zaspokojeni w ramach układu w stopniu nie mniej korzystnym, niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego.

Warto nadmienić, że ustawa dość pobieżnie odnosi się do zakresu podmiotów, których pozbawia się prawa głosu nad układem w związku z istniejącym powiązaniem wierzyciela z dłużnikiem. W efekcie definicja podmiotów powiązanych bazująca na przepisach kodeksu spółek handlowych (a nie na przykład ustawy o rachunkowości) jest nieszczelna, co może prowadzić do sytuacji, w których podmiot powiązany z dłużnikiem będzie mógł opowiadać się za rozwiązaniami na niekorzyść innych wierzycieli. W takiej sytuacji wierzyciele mogą w ciągu 2 tygodni od daty obwieszczenia spisu wierzytelności złożyć sprzeciw do sędziego-komisarza.

Pierwszeństwo wniosków

Podstawową kwestią, na którą należy jeszcze zwrócić uwagę, jest pierwszeństwo wniosku restrukturyzacyjnego względem wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 11). Biorąc pod uwagę, że inicjatywa w zakresie rozpoczęcia postępowania restrukturyzacyjnego, na mocy art. 7 ust. 1 co do zasady leży po stronie dłużnika, często jedyną możliwością wyegzekwowania zapłaty od dłużnika jest złożenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości przez wierzyciela. Ustawodawca dał dłużnikowi możliwość efektywnej ochrony przed upadłością poprzez nadanie pierwszeństwa wnioskom restrukturyzacyjnym. Tym samym dłużnicy mogą starać się blokować (a przynajmniej przeciągać w czasie) możliwość odzyskania środków przez wierzycieli poprzez odwołanie się do procedur na gruncie prawa restrukturyzacyjnego. Sąd rozpatrujący wniosek restrukturyzacyjny powinien wziąć pod uwagę, czy nie został on złożony wyłącznie w opisanym celu, tzn. czy otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nie będzie skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli, dodatkowo ustawa przewiduje relatywnie krótkie terminy instrukcyjne dla sądu w celu zminimalizowania przewlekłości podejmowania decyzji. Zwracamy uwagę, że obiektywna ocena oparta wyłącznie na dokumentacji załączonej do wniosku przez dłużnika może nie być możliwa, tym bardziej że ustawa nie przewiduje możliwości posiłkowania się wsparciem biegłych lub dodatkowymi informacjami wykraczającymi poza treść wniosku.

Dzień układowy w gestii dłużnika

W odniesieniu do PoZU, ustawa wprowadziła instytucję dnia układowego, tzn. daty, według której określa się stan wierzytelności wchodzących do układu. Ustawodawca wyznaczył przedział czasowy, w którym dzień układowy może przypadać (nie wcześniej niż 3 miesiące i nie później niż 1 dzień przed złożeniem wniosku o zatwierdzenie układu), jednakże decyzja w tym zakresie (poza ograniczeniem ustawowym) leży wyłącznie w gestii dłużnika. Tym samym ma on możliwość dość elastycznego wpływania na kształt spisu wierzytelności, a w konsekwencji – wpływania na prawdopodobieństwo uzyskania poparcia dla swoich propozycji układowych.

—Łukasz Beresiński —Maciej Wolny

Zdaniem eksperta

Łukasz Beresiński, wicedyrektor w dziale doradztwa finansowego Deloitte

Maciej Wolny, menedżer w dziale doradztwa finansowego Deloitte

Zgodnie z art. 151 ust. 2 ustawy, wierzytelności zabezpieczone rzeczowo nie są objęte układem w wartości znajdującej pokrycie w przedmiocie zabezpieczenia. Tym samym, jeśli wartość, np. nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie hipoteczne kredytu spada poniżej wartości wierzytelności na dzień poprzedzający otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, to niezabezpieczona nadwyżka wierzytelności ponad wartość rynkową nieruchomości (w wariancie wymuszonej sprzedaży) będzie z mocy prawa objęta układem.

Ustawa, podobnie jak poprzednio obowiązujące Prawo upadłościowe i naprawcze, przewiduje możliwość dobrowolnego przystąpienia wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo do układu. Zwracamy jednak uwagę, że decyzje odnośnie do ewentualnego przystąpienia do układu powinna brać pod uwagę nie tylko różnice w stopniu zaspokojenia pomiędzy wariantem restrukturyzacyjnym i likwidacyjnym, ale również rozłożenie wpływów (od dłużnika lub syndyka) w czasie. Zatem jeśli wierzyciel zdecyduje się na nieprzystąpienie do układu, egzekucja z majątku stanowiącego zabezpieczenie wierzytelności może być utrudniona w przypadku, gdy przedmiot zabezpieczenia odgrywa istotną rolę w działalności gospodarczej dłużnika (np. zabezpieczenie ustanowiono na składniku majątkowym stanowiącym jedyną halę produkcyjną w przedsiębiorstwie dłużnika), ponieważ byłaby ona z pewnością uznana za działanie istotnie utrudniające lub uniemożliwiające skuteczne przeprowadzenie restrukturyzacji. W efekcie wielu wierzycieli, pomimo istniejących zabezpieczeń, decyduje się na przystąpienie do układu, o ile szacowana wartość odzysku w ramach układu znacząco nie odbiega od wartości odzysku na drodze likwidacji majątku dłużnika.

Zakres uprawnień przysługujących dłużnikowi na gruncie ustawy może budzić niepokój wierzycieli. Z drugiej strony nowe przepisy stwarzają solidne ramy umożliwiające im skuteczną obronę przed działaniami nieuczciwych dłużników. Istotą problemu jest to, w jakim stopniu wierzyciele będą aktywnie uczestniczyć w postępowaniu restrukturyzacyjnym dłużnika. Oceniamy, że uprawnienia wierzycieli nadane im przez ustawę, przede wszystkim w ramach działalności RW, w powiązaniu z instrumentami kontroli wykonywanymi przez nadzorcę, zarządcę i sąd, są wystarczające, by istotnie ograniczyć ryzyko nadużyć ze strony dłużników.

Twórcy prawa restrukturyzacyjnego (dalej: ustawa) obowiązującego od 1 stycznia br. wyznaczyli sobie cel w postaci zwiększenia szans przedsiębiorstw zadłużonych lub z problemami płynnościowymi na powrót do życia gospodarczego. Cel ten znajduje wyraz w art. 3 ust. 1 ustawy, w którym stwierdza się, iż postępowanie restrukturyzacyjne ma pozwolić na „(...) uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli".

Pozostało 96% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe