Obowiązek dostarczania wody pracownikom przez pracodawcę

Dostarczanie pracownikom wody w czasie upałów to tylko jedna z powinności pracodawców związanych z dbaniem o zdrowie zatrudnionych. Niektórzy zatrudniający dobrowolnie fundują załodze dodatkowe świadczenia, np. posiłki w służbowych stołówkach czy katering dostarczany przez zewnętrzne firmy.

Oprócz tych fakultatywnych działań przepisy przewidują rodzaje prac, przy których zakład ma obowiązek nakarmić pracowników. Także dostarczanie podwładnym środków higieny osobistej nie może zależeć od dobrej woli szefa.

Mydło dla każdego...

Środki higieny osobistej, które każdy pracodawca ma zapewniać załodze, to przede wszystkim mydło i ręczniki. Jeśli zatrudnieni wykonują prace powodujące szczególnie mocne zabrudzenia, firma powinna też zagwarantować inne środki myjące. Przyjmuje się, że przy pracach, które nie powodują konieczności mycia twarzy lub całego ciała, szef może zrealizować ten nakaz, udostępniając w toaletach mydło w dozownikach, jednorazowe papierowe ręczniki lub suszarki do rąk.

Jeżeli środki higieny osobistej przydziela się podwładnym indywidualnie, ich ilość i częstotliwość wydawania określa pracodawca. Uwzględnia przy tym rodzaj prac wykonywanych przez etatowców i stopień zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach. Pracownikom należy udostępnić też odpowiednie pomieszczenia higieniczno-sanitarne, czyli w zależności od potrzeb – szatnie, umywalnie i pomieszczenia z natryskami, pomieszczenia higieny osobistej kobiet, ustępy, jadalnie (z wyjątkiem stołówek), palarnie, pomieszczenia do ogrzania się pracowników oraz do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży roboczej i ochronnej. Ilość i wielkość tych pomieszczeń dopasowuje się do liczby zatrudnionych, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana. Spełnienia tego obowiązku nie można uzależniać od możliwości ekonomiczno-finansowych pracodawcy. Tak uznał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 4 marca 1997 r. (II SA/Wr 1133/96).

....a darmowy obiad dla wybranych

Nie trzeba natomiast ogółowi pracowników zapewniać posiłków i napojów. Zawsze mają do nich prawo ci, którzy są zatrudnieni przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych. Wymóg ten obejmuje ponadto zaangażowanych w warunkach szczególnie uciążliwych. Przepisy nie wyjaśniają jednak, jak rozumieć to sformułowanie. Najczęściej przyjmuje się, że warunki uciążliwe występują wtedy, gdy dolegliwość samej pracy lub środowiska, w których zatrudniony pracuje, przekracza wartości średnie.

W pierwszej kolejności posiłki trzeba więc wydawać pracującym pod ziemią. Prawo do jedzenia dla zatrudnionych przy innych pracach powiązano natomiast z wydatkiem energetycznym organizmu, który powstaje na skutek wysiłku fizycznego w ciągu zmiany roboczej. Co do zasady obowiązek dostarczenia jedzenia powstaje wtedy, gdy wynosi on 2000 kcal u mężczyzn i 1100 kcal u kobiet. Wskaźniki te obniżają się jednak odpowiednio do 1500 kcal i 1000 kcal, gdy praca jest wykonywana:

- w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10 stopni C lub wskaźnik obciążenia termicznego wynosi powyżej 25 stopni C,

- na otwartej przestrzeni w okresie zimowym (za który uważa się ten od 1 listopada do 31 marca).

Napoje w upał i mróz

Płyny należy udostępnić szerszej grupie etatowców. Obowiązkowo wszystkim tym, którzy są uprawnieni do profilaktycznego jedzenia. W pozostałych przypadkach konieczność dostarczania napojów powiązano z warunkami termicznymi, w jakich odbywa się praca.

Pracodawca musi zagwarantować napoje dla każdego stanowiska pracy znajdującego się wewnątrz pomieszczenia, na którym temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28 stopni C.

Przykład

Firma zajmuje dwa biurowce położone obok siebie. Część etatowców pracuje w nowym klimatyzowanym budynku, gdzie temperaturę utrzymuje się na stałym poziomie 23 stopni. W starym biurowcu w miesiącach letnich jest często powyżej 28 stopni. Pracodawca musi dać napoje pracującym w nieklimatyzowanym biurowcu w tych dniach, gdy temperatura wewnątrz pomieszczeń przekracza 28 stopni C. Pozostałym szef może dostarczać napoje, ale nie musi.

Przy pracach na otwartej przestrzeni wymóg zapewnienia napojów (chłodzących) pojawia się natomiast wtedy, gdy temperatura otoczenia osiągnie więcej niż 25 stopni. Przy takich pracach firma musi ponadto dostarczać ciepłe napoje, gdy temperatura otoczenia spada poniżej 10 stopni C.

Udostępnienia załodze napojów jest też obligatoryjne, gdy wartość wskaźnika:

- obciążenia termicznego wynosi powyżej 25 stopni C,

- siły chłodzącej powietrza przekracza 1000 (w warunkach mikroklimatu zimnego).

Przy obowiązku wydawania napojów bez znaczenia jest to, czy temperatury uprawniające do ich otrzymania są przekroczone w ciągu całego dnia pracy, czy tylko przez krótki czas. Przepisy nie określają też ściśle liczby napojów, które szef ma zapewnić, wskazując tylko, że powinny one zaspokajać potrzeby pracowników. Rodzaj i temperatura udostępnianych personelowi napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy.

Uwaga! Niezależnie od warunków atmosferycznych i temperatury szef stale gwarantuje wszystkim zatrudnionym wodę zdatną do picia lub inne napoje. Nakaz ten może wypełnić, udostępniając punkt czerpania wody.

Ponadto pracodawca musi dbać o zachowanie odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych przygotowania oraz spożywania posiłków i napojów.

Obowiązek dostarczenia posiłków i napojów nie dotyczy całego okresu pracy. Obejmuje tylko dni wykonywania prac uzasadniających ich wydawanie.

Pracownicy powinni mieć dostęp do napojów w ciągu całej zmiany roboczej. Natomiast posiłki należy im wydawać w czasie regulaminowych przerw w pracy. W zasadzie wskazane jest to po 3–4 godzinach pracy.

Przykład

Poczynając od połowy czerwca 2016 r., kiedy zaczęły się pierwsze dni upałów, szef nie zapewniał załodze napojów (poza wodą w łazience). Na koniec sierpnia wyliczył ilość dni z temperaturą przekraczającą 28 stopni i za każdy taki dzień przekazał pracownikowi butelkę wody mineralnej. To nieprawidłowe postępowanie, gdyż obowiązek wydawania napojów dotyczy konkretnych dni kiedy taka temperatura zostaje przekroczona. Napoje należy wydawać właśnie w te dni, a nie później. Przy tym wymogu chodzi o profilaktykę zdrowia pracownika, a nie formalne rozliczenie się z ilości przekazanych mu płynów.

Bar lub termos

Posiłki wydawane pracownikom muszą mieć postać dania gorącego o wartości kalorycznej 1000 kcal. Mają zawierać około 50–55 proc. węglowodanów, 30–35 proc. tłuszczów, 15 proc. białek.

Jeżeli pracodawca nie jest w stanie wydawać posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez etatowca pracy lub z powodów organizacyjnych, może w czasie pracy zapewnić korzystanie z takiego jedzenia w punktach gastronomicznych. Innym sposobem jest zapewnienie takich warunków w firmie, aby pracownicy samodzielnie przyrządzali posiłki z produktów otrzymanych od pracodawcy.

Przykład

W regulaminie pracy pracodawca określił stanowiska, na których przysługują darmowe posiłki profilaktyczne oraz napoje. Ponieważ w firmie nie ma kuchni i nie można udostępnić pomieszczeń, gdzie pracownicy mogliby spożywać i przygotowywać posiłki, w regulaminie ustalono ekwiwalent pieniężny za napoje i posiłki wypłacany raz na miesiąc za dni, w których te świadczenia należy przekazać. To nieprawidłowe postępowanie i sprzeczne z celem zapewnienia posiłków i napojów w konkretne dni, kiedy jest to konieczne ze względu na ochronę zdrowia pracowników.

Uwaga! Pracodawca nie może zwolnić się z obowiązku wydania posiłków i napojów w naturze, wypłacając ekwiwalent pieniężny.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Toruniu