Kto i na jakich warunkach może ubiegać się o dotacje unijne

Dla programów operacyjnych rok 2018 będzie nie tylko rokiem przyspieszenia, jeśli chodzi o wybór projektów do dofinansowania, ale także czasem intensywnej współpracy z beneficjentami na rzecz zakończenia projektów.

Zasady funkcjonowania ram i rezerwy wykonania dla programów operacyjnych zostały przygotowane w oparciu o przepisy rozporządzenia ramowego, odpowiedniego rozporządzania wykonawczego i delegowanego oraz uzupełnione dodatkowymi rozwiązaniami krajowymi, mającymi na celu zwiększenie skuteczności funkcjonowania ram wykonania. W każdym programie wyodrębniona została rezerwa wykonania w wysokości 6 proc. jego całkowitej alokacji dla każdego funduszu i każdej kategorii regionu (wyjątek dotyczy PO IiŚ i PO PT). Osie priorytetowe/priorytety pomocy technicznej w programach zostają wyłączone z rezerwy wykonania i należy przyjąć, że wynosi ona na nich zero proc. Realokacja rezerwy wykonania w 2019 roku odbędzie się zgodnie z przepisami unijnymi, w tym art. 22 rozporządzenia ramowego. Podczas przeglądu wyników w 2019 r. rezerwy wykonania z osi/priorytetów, które odnotowały niepowodzenie w osiąganiu celów pośrednich, stworzą pulę środków na poziomie krajowym.

Energetyka

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 aplikować mogą duże przedsiębiorstwa. Środki unijne są przeznaczone na poprawę efektywności energetycznej w firmie. Kwalifikowalne są wydatki związane z przebudową linii produkcyjnych, modernizacją energetyczną budynków, wymianą na energooszczędne urządzenia i instalacji technologicznych.

Uwaga! Warunkiem koniecznym jest przeprowadzenie audytu energetycznego przez wnioskujące przedsiębiorstwo. Dodatkowo częścią projektu powinno być wprowadzenie inteligentnych systemów zarządzania energią w przedsiębiorstwie, o ile wnioskodawca nie ma takiego systemu. Każdy, kto będzie starał się uzyskać wsparcie musi zwrócić uwagę na przepisy o pomocy publicznej. Poza projektami dla dużych przedsiębiorstw w ramach RPO otwierają się nabory inwestycji w zakresie modernizacji energetycznej budynków użyteczności publicznej i mieszkaniowej wraz z wymianą źródeł ciepła, w tym z możliwością zastosowania odnawialnych źródeł energii. Dotyczy to budowy/przebudowy sieci elektro-energetycznych, ciepłowniczych (woj. dolnośląskie i woj. lubuskie), czy instalacji odnawialnych źródeł energii (OZE) w domach.

Projekty infrastrukturalne

Zwiększenie nakładów przedsiębiorstw na działalność B+R jest jednym z większych wyzwań zarówno europejskiej, jak i polskiej polityki rozwoju. Każdy przyszły beneficjent, który ubiega się o wsparcie działalności B+R musi spełnić szereg warunków zanim uzyska dofinansowanie. Największe szanse na dofinansowanie mają przedsiębiorcy, realizujący inwestycje w branżach wskazanych jako szczególnie istotne z punktu widzenia rozwoju regionu i kraju, tzw. inteligentnych specjalizacjach. Dodatkowo zgodnie z zasadami dla projektów B+R w montażu finansowym należy uwzględnić możliwie wysoki stopień współfinansowania ze źródeł prywatnych. Możliwy do dofinansowania jest zakup wyników prac B+R tylko w przypadku konieczności przeprowadzenia, uzupełniających/dostosowujących technologie do specyfiki przedsiębiorstwa, prac rozwojowych. W wyniku prowadzonych prac i usług B+R osiągnięty zostanie etap zaawansowania innowacyjnego rozwiązania (produktu, usługi, procesu) pozwalający na jego urynkowienie. Jedynie MŚP (nie dotyczy dużych przedsiębiorstw) obok prac badawczo-rozwojowych mogą, jako kwalifikowalne uznać wdrożenie wyników tych prac, przy czym komponent wdrożeniowy musi stanowić mniejszość całkowitych wydatków kwalifikowalnych projektu. Zastosowanie w tym zakresie znajdą zasady ramowe dotyczące pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i innowacyjną (2014/C198/01).

Rewitalizacja

Do naborów związanych z rewitalizacją, aplikować może liczne grono instytucji – jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, towarzystwa budownictwa społecznego, instytucje kultury (lub partnerstwa ww. podmiotów). Projekty rewitalizacyjne muszą wynikać z lokalnego lub gminnego programu rewitalizacji. Poziom ich skomplikowania potęguje konieczność realizacji działań związanych nie tylko z modernizacją budynków, ale przede wszystkim spójnymi i kompleksowymi działaniami społecznymi dedykowanymi konkretnej grupie docelowej z obszaru, na którym prowadzona jest rewitalizacja.

W przypadku modernizacji kamienic mieszkalnych kwalifikują się jedynie prace związane z częściami wspólnymi budynków.

W projektach, w ramach których nastąpi zmiana funkcji, z przeznaczeniem na np. działalność kulturalną trzeba stosować właściwe przepisy o pomocy publicznej, w tym przypadku rozporządzenie MIR w sprawie udzielania pomocy inwestycyjnej na kulturę i zachowanie dziedzictwa kulturowego w ramach regionalnych programów operacyjnych na lata 2014-2020.

Pomoc państwa

Problematyka występowania pomocy publicznej towarzyszy wielu typom projektów. Bardzo istotne jest zbadanie występowania jej przesłanek. Przesłanki te są następujące:

- wsparcie jest przyznawane przedsiębiorstwu w rozumieniu unijnego prawa konkurencji przez państwo lub pochodzi ze środków publicznych,

- udzielane jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku,

- ma charakter selektywny, czyli uprzywilejowuje określone przedsiębiorstwo lub przedsiębiorstwa, bądź produkcję określonych towarów,

- zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji oraz wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi UE.

Tylko łączne spełnienie ww przesłanek powoduje, że dane wsparcie publiczne uznajemy za pomoc publiczną. Każdy przypadek projektu, w którym występuje pomoc publiczna powinien być analizowany w kontekście intensywności pomocy. W przypadku przedsięwzięć objętych zasadami pomocy publicznej stosowana powinna być indywidualna ocena wysokości koniecznej pomocy, wynikająca z rzeczywistych niedoskonałości rynku. Wskazane w Szczegółowych Opisach Osi Priorytetowych dla poszczególnych osi maksymalne intensywności pomocy stanowią punkt wyjścia do określenia poziomu pomocy, właściwego do rzeczywistych potrzeb. Aby unikać nadmiernej kompensacji, maksymalna intensywność powinna zostać zastosowana jedynie do tych przedsięwzięć, które z uwagi na zakres i podwyższone ryzyko biznesowe wymagają wskazanego poziomu pomocy państwa.

Trwałość projektu

Innym ważnym aspektem jak obliczenie wysokości pomocy, towarzyszącym podmiotom korzystającym z Funduszy UE, jest tzw. trwałość projektu. Trwałość projektu, oznacza konieczność utrzymania celów projektu przez 3 lub 5 lat w zależności od typu beneficjenta. Po zakończeniu realizacji projektu umowa o dofinansowanie nie przestaje obowiązywać, a beneficjent nadal musi wypełniać wynikające z niej obowiązki, które mają zastosowanie w tym okresie. Niewypełnienie ich może poskutkować koniecznością zwrotu dofinansowania (wraz z odsetkami). Naruszenie trwałości ma miejsce, jeśli w okresie 5 lat (3 lat - w przypadkach dotyczących utrzymania inwestycji lub miejsc pracy stworzonych przez MŚP) od płatności końcowej na rzecz beneficjenta lub w okresie ustalonym zgodnie z zasadami pomocy publicznej beneficjent zaprzestanie działalności produkcyjnej lub przeniesie ją poza obszar objęty programem, nastąpi zmiana własności elementu infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści lub istotna zmiana wpływająca na charakter projektu, jego cele lub warunki wdrażania, która mogłaby doprowadzić do naruszenia jego pierwotnych celów. Obowiązek zachowania tak rozumianej trwałości dotyczy projektów dofinansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, ale tych, które obejmują inwestycje w infrastrukturę lub inwestycje produkcyjne (czyli z zasady większości projektów dofinansowanych z EFRR). Trwałość w tym rozumieniu nie dotyczy projektów dofinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Jak nie narazić się na nieprawidłowości

Przede wszystkim trzeba skrupulatnie przestrzegać umowy o dofinansowanie projektu. Prawa i obowiązki beneficjenta określone są w umowie o dofinansowanie wraz z załącznikami podpisanej pomiędzy nim a Instytucją Zarządzającą PO (w niektórych przypadkach w imieniu Instytucji Zarządzającej umowę podpisuje Instytucja Pośrednicząca). Ponadto realizacja projektu musi być zgodna z prawem, zarówno prawem UE jak i krajowym, w tym z tzw. ustawą wdrożeniową oraz przepisami odnoszącymi się do konkretnej dziedziny, której projekt dotyczy. Kompleksowe informacje na temat sposobu realizacji projektów, wraz z praktycznymi wyjaśnieniami, zaleceniami i przykładami zawarte są w poradnikach opracowanych przez poszczególne Instytucje Zarządzające, które są dedykowane konkretnym programom.

Po podpisaniu umowy o dofinansowanie beneficjent rozpoczyna wykonywanie zaplanowanych w projekcie zadań, co z zasady wiąże się z ponoszeniem wydatków. Aby wydatki takie mogły zostać dofinansowane ze środków UE muszą być ponoszone w sposób przejrzysty, racjonalny i efektywny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z nakładów, a także spełniać szczegółowe zasady kwalifikowalności. Niezwykle istotne jest udzielanie zamówień z poszanowaniem zasad uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców. Obowiązują szczegółowe reguły, zależne od typu podmiotu oraz wartości zamówienia (progi: 20 tys. zł – 50 tys. zł – 30 tys. euro). Udzielanie zamówienia w ramach projektu następuje zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych – w przypadku beneficjenta będącego podmiotem zobowiązanym do jej stosowania zgodnie z art. 3 ustawy P.z.p., dla zamówień o wartości od 30 tys. euro netto albo zasadą konkurencyjności, w przypadku: beneficjenta, niebędącego podmiotem zobowiązanym zgodnie z art. 3 ustawy P.z.p. do jej stosowania.