Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym i jakie są jego obowiązki

Zarządca sukcesyjny pełni funkcję podmiotu uprawnionego i odpowiedzialnego za prowadzenie przedsiębiorstwa od chwili śmierci przedsiębiorcy do momentu zakończenia postępowania spadkowego. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1629; weszła w życie 25 listopada 2018 r.) to odpowiedź na występujący w praktyce problem braku wystarczających instrumentów zapewniających płynne funkcjonowanie i sukcesję przedsiębiorstwa prowadzonego przez przedsiębiorcę indywidulnego (osobę fizyczną prowadzącą działalność na podstawie wpisu do CEIDG) w razie jego śmierci. Występująca dotychczas konieczność prowadzenia przez spadkobierców długotrwałych nierzadko procedur nabycia i działu spadku oraz brak rozwiązań umożliwiających zarządzanie przedsiębiorstwem w okresie przejściowym skutkowały bowiem podwyższonym ryzykiem po stronie samych spadkobierców, kontrahentów i pracowników oraz stwarzały zagrożenie dla pewności obrotu gospodarczego.

Czytaj także: Zarządca sukcesyjny – kim jest i jakie ma obowiązki

Przedsiębiorstwo w spadku

Podstawowym pojęciem wprowadzanym przez ustawę jest pojęcie przedsiębiorstwa w spadku. Obejmuje ono zespół składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonych do wykonywania działalności gospodarczej i stanowiących mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci, poddanych szczególnemu reżimowi zarządzania (art. 2 ust. 1-3 ustawy). W skutek śmierci przedsiębiorcy, w skład przedsiębiorstwa w spadku wchodzą również składniki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą objęte wspólnością majątkową małżeńską. Ustawodawca nie uznaje przedsiębiorstwa w spadku za osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną wyposażoną w zdolność prawną, ale za wyodrębnioną masę majątkową, która z woli przedsiębiorcy lub jego spadkobierców może zostać – po śmierci dotychczasowego uprawnionego – poddana zarządowi sukcesyjnemu.

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego

Zarządcę sukcesyjnego może ustanowić przedsiębiorca wpisany do CEIDG. Zarówno oświadczenie o powołaniu zarządcy, jak i zgoda tego ostatniego wymagają zachowania formy pisemnej ad solemnitatem. Konieczne jest ponadto dokonanie wpisu zarządcy sukcesyjnego do CEIDG. Ustanowienie zarządcy może polegać również na poczynieniu stosownej wzmianki w odniesieniu do ustanowionego przez przedsiębiorcę prokurenta.

Ustawa przewiduje również możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy, w ciągu 2 miesięcy od tej daty, przez podmioty wymienione w ustawie: małżonka przedsiębiorcy, dysponującego udziałem w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobiercę ustawowego lub testamentowego, pod warunkiem przyjęcia spadku. Do powołania zarządcy w tym trybie wymagana jest wyrażona w formie aktu notarialnego zgoda uprawnionych, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85 proc.. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie jego właściciel.

Po śmierci przedsiębiorcy, a przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego lub wygaśnięciem prawa do jego ustanowienia, uprawnieni spadkobiercy mogą w świetle ustawy dokonywać tzw. czynności zachowawczych, czyli tych niezbędnych z punktu widzenia ochrony majątku przedsiębiorstwa. W okresie przejściowym możliwe jest również prowadzenie spraw przedsiębiorstwa w spadku, w zakresie czynności zwykłego zarządu, koniecznych dla zapewnienia ciągłości jego działalności lub prowadzących do uniknięcia poważnej szkody.

Czas trwania zarządu sukcesyjnego nie może być dłuższy niż 2 lata, a z ważnych powodów i za zgodą sądu - 5 lat od chwili śmierci przedsiębiorcy. Zasadą nie doznającą wyjątku jest możliwość pełnienia funkcji zarządcy tylko przez 1 osobę w danym czasie.

Jaki status

Ustawa nie przewiduje żadnych szczególnych wymagań co do osoby zarządcy. Zarządcą sukcesyjnym może zostać osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, wobec której nie został prawomocnie orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie przepisów prawa upadłościowego lub Kodeksu karnego.

W związku ze wskazaną wyżej ratio ustawy, zarządca sukcesyjny ma pełnić funkcję podmiotu uprawnionego i odpowiedzialnego za prowadzenie przedsiębiorstwa od chwili śmierci przedsiębiorcy do momentu zakończenia postępowania spadkowego.

Zarządca sukcesyjny został upoważniony do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Umocowanie zarządcy w tym zakresie obejmuje czynności zwykłego zarządu. Pozostałe czynności wymagają zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku (tj. podmiotów wskazanych w art. 3 ustawy), a w razie braku takiej zgody – zezwolenia sądu.

Ustawa wyposaża zarządcę w uprawnienie do zawierania, wykonywania i rozwiązywania stosunków zobowiązaniowych, w tym także tych powstałych przed śmiercią przedsiębiorcy. Zarządcy sukcesyjnemu przysługuje ponadto legitymacja do udziału w postępowaniach sądowych, administracyjnych, podatkowych oraz sądowo-administracyjnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku.

Dokonując tych czynności, zarządca sukcesyjny ma działać w imieniu własnym, lecz na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku, czyli osoby, która prawomocnie nabyła spadek, małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub osoby, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku bezpośrednio od jednego z wcześniej wymienionych podmiotów.

W tym kontekście, istotny jest brak konieczności dokonywania w momencie ustania zarządu sukcesyjnego odrębnych czynności przenoszących nabyte przez zarządcę prawa i obowiązki na właścicieli przedsiębiorstwa w spadku – ich przejście ma następować z chwilą wydania przedsiębiorstwa w spadku przez zarządcę sukcesyjnego po ustaniu zarządu. Taka konstrukcja nie odpowiada w pełni żadnej z funkcjonujących w dotychczasowym porządku prawnym form zastępstwa pośredniego lub bezpośredniego, przejawiając pewne podobieństwa do instytucji syndyka jako zarządcy masy upadłościowej.

Gwarancje ciągłości

W celu umożliwienia zarządcy jak najbardziej płynnej kontynuacji zarządzania przedsiębiorstwem w spadku, na gruncie ustawy zarządca sukcesyjny otrzymał możliwość korzystania z dotychczasowej firmy przedsiębiorcy z dodatkiem „w spadku" oraz NIP zmarłego przedsiębiorcy w czasie trwania zarządu.

Dotychczasowe stosunki umowne mają być kontynuowane i wykonywane przez zarządcę sukcesyjnego. Ustawą nowelizuje się również Kodeks pracy, wprowadzając możliwość kontynuacji zatrudnienia pracowników w czasie trwania zarządu sukcesyjnego. Po jego ustaniu, ciągłość stosunków pracy na podstawie art. 63 2 § 3 Kodeksu pracy zostaje zachowana w przypadku przejścia zakładu pracy na nowego pracodawcę.

Gwarancją niezakłóconej kontynuacji działalności przedsiębiorstwa ma być także możliwość wnioskowania zarządcy sukcesyjnego o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji organów administracji publicznej wydanych wobec przedsiębiorcy. Co istotne, w przypadku spełnienia ustawowych przesłanek, zarządca sukcesyjny może wykonywać uprawnienia wynikające z decyzji już od momentu złożenia takiego wniosku.

Weronika Herbet prawnik w Kancelarii BWHS Bartkowiak Wojciechowski Hałupczak Springer

Założenia ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, która weszła w życie 25 listopada 2018 roku spotkały się z bardzo pozytywnym przyjęciem ze strony samych przedsiębiorców. Ich zdaniem zaproponowane i przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania w dużej mierze przyczynią się do poprawy pewności obrotu gospodarczego i sukcesji, w szczególności przedsiębiorstw rodzinnych.