Nowe prawo: Ustawa o związkach zawodowych - co się zmieni od 1 stycznia 2019

Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 1608) w pierwszej kolejności rozszerza krąg osób, które mają prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Ta zmiana wykonuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r. (K 1/13), w którym Trybunał stwierdził, że przepisy dotyczące zrzeszania się w związkach zawodowych są niezgodne z konstytucją. Zdaniem TK, podmiotem wolności zrzeszania się w związku zawodowym są pracownicy, ale w konstytucyjnym rozumieniu tego pojęcia. Z tego względu pracownik – osoba mogąca zrzeszać się w związkach zawodowych – nie może być identyfikowany wyłącznie przez rodzaj stosunku prawnego łączącego go z pracodawcą. Status pracownika powinien być oceniany przez odwołanie się do kryterium wykonywania pracy zarobkowej.

Pojemniejsze szeregi

W rezultacie prawo koalicji związkowej zyskają nie tylko zleceniobiorcy i usługobiorcy, ale także przyjmujący do wykonania dzieło, samozatrudnieni, a także osoby zatrudnione na podstawie kontraktów menedżerskich. Już od 1 stycznia 2019 r. osoby te będą mogły tworzyć związki zawodowe, a także przystępować do już działających organizacji, także tych międzyzakładowych.

Takie uregulowanie może prowadzić do paradoksów. W skrajnych przypadkach firma zatrudniająca kilka osób na podstawie umowy zlecenia może zostać objęta działaniem międzyzakładowej organizacji związkowej, a zatrudniony – jeśli będzie zasiadać w zarządzie organizacji związkowej – może być częściowo zwolniony z obowiązku świadczenia pracy.

Ochrona i zwolnienia od pracy

Nowelizacja gwarantuje wszystkim osobom wykonującym pracę zarobkową uprawnienia niezbędne do wykonywania działalności związkowej. Chodzi przede wszystkim o zapewnienie tym osobom szczególnej ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę oraz możliwość zwolnienia od pracy na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności związkowej.

Po 1 stycznia 2019 r. pracodawca, który rozwiąże umowę z osobą wykonującą pracę na innej podstawie niż umowa o pracę bez wymaganej zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej, będzie musiał zapłacić odszkodowanie w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia tej osoby.

Reprezentatywny to nie zawsze większy

Nowelizacja ustawy o związkach zawodowych podwyższa próg reprezentatywności. Dla organizacji zakładowych progi podwyższono:

? z 7 proc. do 8 proc. dla organizacji wchodzących w skład Rady Dialogu Społecznego i ich organizacji członkowskich,

? z 10 proc. do 15 proc. – dla pozostałych organizacji.

Jeżeli żadna z działających w firmie organizacji związkowych nie przekracza wymaganych progów, to reprezentatywna będzie ta, która posiada więcej członków.

Pozytywnym skutkiem tej zmiany może być usprawnienie negocjacji na linii pracodawca – związki zawodowe. Wynika to z faktu, że od 1 stycznia 2019 r. mniej organizacji związkowych może mieć przymiot reprezentatywności.

Regulaminowe uzgodnienia po nowemu

Istotna jest także zmiana zasad uzgadniania treści regulaminów wewnątrzzakładowych, np. regulaminu pracy czy wynagradzania. Po stronie pracowniczej decyzję w sprawie tych dokumentów będą podejmować albo wszystkie organizacje związkowe, albo tylko te reprezentatywne (z uwzględnieniem nowych progów reprezentatywności). Dopiero gdy uzgodnienie regulaminów wewnętrznych ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi będzie niemożliwe, powinno ono nastąpić przynajmniej z reprezentatywnymi zakładowymi organizacjami związkowymi, z których każda zrzesza co najmniej 5 proc. pracowników zatrudnionych u pracodawcy. Na zajęcie stanowiska organizacje związkowe mają 30 dni, licząc od dnia przedstawienia im dokumentu przez pracodawcę.

Brak definicji czynności doraźnej

Nowelizacja zakłada, że w układzie zbiorowym pracy można określić limity czasu zwolnień od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej. To rozwiązanie jest krokiem w dobrym kierunku, jednak jego praktyczna doniosłość jest wątpliwa.

Przede wszystkim, takie limity można określić tylko w uzgodnieniu z organizacją związkową. Po drugie, takie porozumienie może wynikać jedynie z układu zbiorowego pracy.

Wydaje się, że wystarczające byłoby w tym względzie zwykłe porozumienie zawarte przez pracodawcę z działającymi w zakładzie organizacjami związkowymi.

W ustawie zdecydowanie zabrakło też definicji czynności doraźnej. To właśnie na tym tle powstaje najwięcej rozbieżności, a pracodawca i związki zawodowe na ogół zupełnie odmiennie interpretują, co może być uznane za czynność doraźną. Wprowadzenie ustawowej definicji rozwiązałoby zatem wiele problemów interpretacyjnych. Warto zwrócić uwagę, że na wczesnych etapach prac nad nowelizacją ustawy o związkach zawodowych rozważano wprowadzenie takiej definicji.

Informacja o liczbie członków...

Nowelizacja zmienia zasady przedkładania pracodawcy informacji o liczbie członków organizacji związkowej. Obecnie związek zawodowy przedkłada taką informację raz na kwartał. Od 1 stycznia 2019 r. informacje o liczbie członków organizacja związkowa będzie przedkładać dwa razy w roku – według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia.

Nieprzedstawienie takiej informacji w terminie spowoduje, że pracodawca nie będzie musiał współdziałać z organizacją związkową w tych sprawach, w których taką współpracę przewidują przepisy.

... i jej weryfikacja

Istotną zmianą jest także umożliwienie pracodawcy zweryfikowania liczby członków organizacji związkowej. Od 1 stycznia 2019 r. pracodawca będzie mógł sprawdzić liczbę członków związku zawodowego. W tym celu będzie musiał złożyć na ręce organizacji związkowej zastrzeżenie. Związek zawodowy będzie miał 30 dni na złożenie w sądzie wniosku o ustalenie liczby członków. Jeżeli tego nie zrobi, straci status organizacji zakładowej. Z kolei sąd będzie miał 60 dni na wydanie wyroku.

W toku postępowania to na organizacji związkowej będzie spoczywał obowiązek wykazania, kto i od kiedy jest członkiem tej organizacji.

Jeżeli wątpliwości pracodawcy nie potwierdzą się w postępowaniu przed sądem, pracodawca nie będzie mógł złożyć kolejnego zastrzeżenia przez następny rok. ?

Maciej Andrzejewski adwokat, Senior Associate w kancelarii CMS

Nowe przepisy dotyczące liczebności związku niewątpliwie są potrzebne. Otwarte pozostaje jednak pytanie o skuteczność wprowadzonych zmian. Rzetelna analiza liczebności związku zawodowego przez sąd może wymagać przesłuchania wszystkich osób, co do których organizacja związkowa deklaruje ich członkostwo. Taka weryfikacja wydaje się nieskomplikowana w przypadku małych organizacji, zrzeszających kilkanaście czy kilkadziesiąt członków. Problem pojawi się, gdy sąd będzie musiał zweryfikować liczebność organizacji związkowej zrzeszającej kilka tysięcy członków. Nawet gdyby sądy posługiwały się pisemnymi deklaracjami członków związku zawodowego, to zebranie wszystkich deklaracji w tak krótkim czasie może być trudne.

Katarzyna Dulewicz radca prawny, Partner w kancelarii CMS

Nowelizacja zmienia zasady ustalania treści regulaminu wynagradzania. Do tej pory, jeśli w firmie działało kilka organizacji, a nie udało im się przedstawić wspólnego stanowiska w ciągu 30 dni, pracodawca mógł wprowadzać regulamin samodzielnie. Teraz będzie trudniej, jeśli w firmie będą działać co najmniej dwie organizacje związkowe, z których tylko jedna jest reprezentatywna. Jeżeli wszystkie organizacje nie przedstawią wspólnego stanowiska, to za takie wspólne stanowisko należy uznać zdanie organizacji reprezentatywnej. Tylko jeśli organizacja reprezentatywna nie przedstawi swojego stanowiska, pracodawca będzie mógł działać samodzielnie.

>Skutki rozszerzenia prawa koalicji związkowej

Przyznanie osobom wykonującym pracę na zlecenie prawa koalicji związkowej oznacza m.in., że:

- zakładową organizacją związkową będzie organizacja zrzeszająca co najmniej 10 osób będących pracownikami lub innymi osobami wykonującymi pracę zawodową, w tym zlecenie, jeżeli świadczą pracę na rzecz pracodawcy od co najmniej 6 miesięcy,

- osoba pracująca na zlecenie będzie mogła zostać objęta ochroną związkową i tym samym być chroniona przed zwolnieniem,