Równość płci a wysokość składek polis ubezpieczeń komunikacyjnych

Stosowanie kryterium płci przy dokonywaniu oceny ryzyka miało kluczowe znaczenie w działalności ubezpieczeniowej ze względu na rolę, jaką płeć spełniała w obliczaniu składek ubezpieczeniowych. W szczególności płeć miała znaczenie przy obliczaniu składek w ubezpieczeniach na życie i w ubezpieczeniach rentowych, w prywatnych ubezpieczeniach zdrowotnych, na wypadek niepełnosprawności, utraty dochodu, a także ubezpieczeniach komunikacyjnych i wypadkowych.

Zróżnicowanie składek ze względu na płeć było oparte na statystyce prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego. Niewątpliwie prowadziło to do tego, że przy nabywaniu niektórych usług ubezpieczeniowych przedstawiciele obu płci płacili składki o różnej wysokości. Zdaniem Trybunału Europejskiego sytuacja ta była niezgodna z podstawową zasadą Unii Europejskiej – równego traktowania mężczyzn i kobiet w dostępie do towarów i usług.

W konsekwencji 14 grudnia 2012 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, na podstawie której zostały wprowadzone nowe zasady stosowania kryterium płci w kalkulacji składek ubezpieczeniowych.

Zmienione zostały przepisy art. 18a tej ustawy i zgodnie z nowym zapisem „Zastosowanie przez zakład ubezpieczeń kryterium płci w kalkulowaniu składek ubezpieczeniowych i świadczeń nie może prowadzić do różnicowania składek ubezpieczeniowych i świadczeń poszczególnych osób".

Należy podkreślić, że do stosunków z umów ubezpieczenia zawartych przed dniem wejścia w życie nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej stosuje się przepisy dotychczasowe. Ustawa nowelizująca została ogłoszona 14 stycznia 2013 r., (DzU z 2013, poz. 53), a jej przepisy weszły w życie 28 stycznia 2013 r.

Tym samym z dniem wejścia w życie noweli utraciła moc obowiązującą poprzednia regulacja zawarta w art. 18a ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zgodnie z którą zakład ubezpieczeń mógł proporcjonalnie różnicować składki ubezpieczeniowe i świadczenia poszczególnych osób w przypadkach, w których zastosowanie kryterium płci jest czynnikiem decydującym w ocenie ryzyka opartego na odpowiednich i dokładnych danych aktuarialnych i statystycznych.

Jaki cel zmiany

Podstawowym powodem zmiany przepisów obowiązujących w zakresie dopuszczalności różnicowania składek ubezpieczeniowych ze względu na płeć była konieczność wdrożenia do krajowego porządku prawnego wyroku z 1 marca 2011 r. wydanego przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-236/09 w postępowaniu z powództwa Association belge des Consommateurs Test-Achats ASBL, Yann van Vugt oraz Charles Basselier przeciwko Conseil des Ministresn (dalej: Test – Aschats) >patrz ramka.

Co to oznacza

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości oznacza zakaz stosowania różnicowania składek ubezpieczeniowych ze względu na płeć. Jednak stał się on źródłem wątpliwości dotyczących sposobu implementacji zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w ubezpieczeniach, w tym problemów intertemporalnych. Stąd Komisja Europejska, po przeprowadzeniu konsultacji z przedstawicielami rynku ubezpieczeniowego, sformułowała Wytyczne nr 2012/C 11/01, które stanowią wyjaśnienie praktyczne, w jaki sposób państwa członkowskie i ubezpieczyciele powinni dopasować swoją działalność do nowych wymogów.

Należy podkreślić, że na mocy noweli ustawy o działalności ubezpieczeniowej, realizującej orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości, w ślad za treścią Wytycznych, wprowadzony został zakaz różnicowania ubezpieczonych pod względem płci. Nie zostało natomiast zakazane użycie płci jako czynnika oceny ryzyka oraz obliczanie składek i świadczeń na poziomie zagregowanym. Stąd ubezpieczyciele nadal mogą zbierać, przechowywać i wykorzystywać informacje na temat płci do celów:

- utworzenia rezerwy i dokonania wyceny wewnętrznej;

- wyceny reasekuracji;

- marketingu i reklamy;

- ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia zdrowotnego.

Są problemy

Jeżeli chodzi o kwestie intertemporalne, to Komisja Europejska w Wytycznych ustaliła, że art. 5 ust. 2 dyrektywy należy uznać za nieważny z upływem okresu przejściowego, który kończy się 21 grudnia 2012 r. W konsekwencji po tej dacie zakazane będzie użycie płci jako czynnika w kalkulowaniu składek i świadczeń.

Regulacja ta dotyczyć będzie wyłącznie nowych umów ubezpieczenia, przez które Komisja Europejska rozumie umowy:

- zawarte po raz pierwszy od 21 grudnia 2012 r., przy czym oferty złożone przed 21 grudnia 2012 r., lecz przyjęte po tej dacie będą musiały być zgodne z zasadą równości płci;

- zawarte począwszy od 21 grudnia 2012r., w celu przedłużenia umów zawartych przed ta datą, które w innym wypadku by wygasły.

Należy zaznaczyć, że polski ustawodawca niestety w odmienny sposób implementował wyrok Trybunału i Wytyczne, określając, że do stosunków z umów ubezpieczenia zawartych przed dniem wejścia w życie nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej stosuje się przepisy dotychczasowe, a przepisy ustawy nowelizującej weszły w życie 28 stycznia 2013 r.

Powstaje zatem problem, co się stanie, jeżeli ubezpieczyciele różnicowali ze względu na płeć składki ubezpieczeniowe w okresie pomiędzy 21 grudnia 2012 r. a 28 stycznia 2013 r. Ubezpieczyciele mogli tak robić, jako że obowiązywało ich w tym zakresie polskie prawo, zezwalające na taką praktykę. W takiej sytuacji, gdyby ubezpieczyciele stosowali taką praktykę, osoby fizyczne i prawne mogłyby powoływać się przed sądem na przepisy dyrektywy, powołując się na zasadę tzw. skutku bezpośredniego dyrektyw.

To nie są nowe umowy

Wytyczne Komisji Europejskiej zawierają także wykaz przykładowych sytuacji, których nie należy uznać za prowadzące do zawarcia nowych umów. Chodzi o :

- automatyczne przedłużenie uprzednio zawartej umowy w przypadku braku wystosowania w konkretnym terminie wynikającym z warunków tej uprzednio zawartej umowy zawiadomienia takiego jak na przykład wypowiedzenie umowy;

- zmiany poszczególnych elementów istniejącej umowy, takich jak zmiany wysokości składki, dokonanych na podstawie z góry ustalonych parametrów, tam gdzie nie jest wymagana zgoda ubezpieczonego (dotyczy to takich sytuacji jak podwyższenie składki na podstawie przebiegu szkodowości);

- podpisanie przez ubezpieczonego dodatkowych lub przedłużenie istniejących polis ubezpieczeniowych, których warunki ustalono wstępnie w umowach zawartych przed 21 grudnia 2012 r., jeśli polisy te są uruchamiane na podstawie jednostronnej decyzji ubezpieczonego (dotyczy to takich sytuacji, gdy ubezpieczony chce podnieść wysokość kwoty zainwestowanej w ubezpieczenie na życie);

- zwykłe przeniesienia portfela ubezpieczeń od jednego ubezpieczyciela do drugiego, które nie powinno prowadzić do zmiany umów objętych portfelem.

Co na to Trybunał

Przedmiotem wyroku Test – Aschats była odpowiedź na pytanie, czy art. 5 ust. 2 dyrektywy Rady 2004/113/WE z 13 grudnia 2004 r., wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług (DzU UE L z 21 grudnia 2004 r.), jest zgodny z ustanowioną w prawodawstwie wspólnotowym zasadą równego traktowania kobiet i mężczyzn.

Warto przypomnieć, że zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy „Państwa członkowskie zapewniają, że we wszystkich nowych umowach zawartych najpóźniej po 21 grudnia 2007 r. użycie płci jako czynnika w kalkulowaniu składek i świadczeń do celów ubezpieczenia i związanych usług finansowych nie powoduje różnic w składkach i odszkodowaniach poszczególnych osób".

Ten sam art. 5 dyrektywy w ust. 2 przyznał państwom członkowskim prawo do zezwolenia na różnicowanie składek i świadczeń ze względu na płeć: „Niezależnie od ust. 1 państwa członkowskie mogą zdecydować przed 21 grudnia 2007 r. o zezwoleniu na proporcjonalne różnice w składkach i świadczeniach poszczególnych osób w przypadkach, w których użycie płci jest czynnikiem decydującym w ocenie ryzyka opartego na odpowiednich i dokładnych danych aktuarialnych i statystycznych.

Państwa członkowskie informują Komisję i zapewniają, że dokładne dane dotyczące użycia płci jako decydującego czynnika aktuarialnego są gromadzone, publikowane i regularnie uaktualniane. Te państwa członkowskie dokonają przeglądu swoich decyzji pięć lat po 21 grudnia 2007 r., uwzględniając sprawozdanie Komisji, o którym mowa w art. 16 i przekazują wyniki tego przeglądu Komisji".

W konsekwencji przeprowadzonego postępowania Trybunał uznał art. 5 ust. 2 dyrektywy za nieważny ze skutkiem od 21 grudnia 2012 r. Zgodnie bowiem z art. 6 traktatu o Unii Europejskiej (DzU z 30 kwietnia 2004 r.) Unia uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia 2000 roku w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak traktaty.

Zaś Karta praw podstawowych w artykułach 21 i 23 zakazała dyskryminacji opartej na płci i wezwała do zapewnienia równości mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach. Uchylenie przepisu dyrektywy nałożyło na państwa członkowskie obowiązek zmiany przepisów wprowadzonych na podstawie art. 5 ust. 2 dyrektywy. Stąd Polska została zobowiązana do wprowadzenia odpowiednich zmian w ustawie o działalności ubezpieczeniowej, regulującej zasady kalkulacji składek ubezpieczeniowych.

Komentuje Beata Mrozowska, radca prawny, kancelaria Hogan Lovells

Bezpośrednim i najszybciej odczuwalnym skutkiem nowelizacji będzie wzrost składek ubezpieczeniowych dla tych grup ubezpieczonych, które były zaliczane do niegenerujących wysokiego ryzyka w danych rodzajach ubezpieczeń.

W przeważającej mierze oznacza to istotny wzrost składek dla kobiet w ubezpieczeniach na życie, a także w ubezpieczeniach komunikacyjnych. Zmiany spowodują także konieczność poniesienia przez ubezpieczycieli kosztów wdrożenia nowych przepisów – zmiany systemów informatycznych, zmiany taryf, modyfikacje produktów ubezpieczeniowych.

W dłuższej perspektywie zmiany w przepisach wymuszą na rynku ubezpieczeń zmiany systemowe w podejściu do określania składek ubezpieczeniowych, a także zindywidualizowanie określania wysokości składek ubezpieczeniowych poprzez wzrost znaczenia bezszkodowego przebiegu ubezpieczenia w ubezpieczeniach komunikacyjnych, zaś wywiadu medycznego w ubezpieczeniach życiowych. -