Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej dla nieuczciwego prezesa

Nieuczciwe osoby działające w biznesie muszą pamiętać, że orzeczona przez sąd kara – nawet najsurowsza – to niejedyne negatywne skutki ich przestępczego działania. Oprócz kar sądy mogą bowiem stosować również środki karne, które są dużo dotkliwsze dla nieuczciwego przedsiębiorcy.

Przykład

Przekonał się o tym jeden z prezesów firmy „H". Kontrahentom spółki, którą zarządzał, nie płacił należności kontraktowych. Ci wnieśli pozew i po korzystnym wyroku sądu przekazali sprawę do komornika celem wyegzekwowania należności. Kiedy dowiedział się o tym prezes spółki, przeniósł cały jej majątek na inny podmiot gospodarczy, czym uniemożliwił zaspokojenie kontrahentów spółki „H". Sąd uznał, że prezes swoim zachowaniem popełnił przestępstwo z art. 300 § 2 kodeksu karnego, i wymierzył mu karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres próby wynoszący pięć lat. Ponadto sąd nałożył na nieuczciwego prezesa zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez pięć lat.

Zawód trzeba wykonywać uczciwie

Czy sąd mógł zakazać prezesowi prowadzenia firmy i tym samym pozbawić go źródła utrzymania? Pamiętać należy, że poza karami sąd, skazując za przestępstwo, może również orzec środek karny. Jednym z nich jest zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 39 pkt 2 kodeksu karnego).

Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu wyłącznie wówczas, gdy sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu. Zakaz ten może zostać orzeczony także, gdy sprawca przestępstwa okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem (art. 41 § 1 kodeksu karnego).

Nadużycie przy wykonywaniu zawodu lub piastowaniu stanowiska wyraża się w popełnieniu umyślnego przestępstwa świadczącego o tym, że sprawca wykorzystał swoją profesję do popełnienia tego przestępstwa. W praktyce sprowadza się to do tego, że sprawca co prawda działa formalnie w ramach swoich uprawnień, ale umyślnie i sprzecznie z zasadami wykonywania zawodu lub obowiązującym prawem wykorzystuje uprawnienia zawodowe przy popełnieniu przestępstwa. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 1 lutego 1989 r. (V KRN 308/88). Jak wskazał w innym swoim wyroku – z 9 maja 1995 r. – sprawca, popełniając określony czyn przestępczy, działa formalnie w ramach uprawnień sprzężonych z wykonywaniem danego zawodu, ale umyślnie czyni niewłaściwy użytek z tych uprawnień (II KKN 15/96).

W toku procesu sąd powinien ustalić i wskazać związek pomiędzy brakiem kwalifikacji, wymaganych umiejętności lub cech niezbędnych do dalszego zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu a popełnionym przestępstwem.

Ten środek karny może zostać orzeczony zarówno wówczas, gdy sprawca popełnił przestępstwo umyślne, jak i nieumyślne. Przepisy nie wskazują także, za popełnienie jakiego przestępstwa może on zostać orzeczony. W przypadku przedsiębiorców najczęściej ten środek karny jest skutkiem jednego z przestępstw gospodarczych, przeciwko mieniu czy przeciwko wiarygodności dokumentów.

Orzekając ten zakaz, sąd powinien wskazać jego zakres przedmiotowy, a więc to, jakiego dokładnie stanowiska albo zawodu on dotyczy. Zakaz ten nie może być bowiem abstrakcyjny. Jak wskazał Sąd Najwyższy w swojej uchwale z 18 września 2001 r. (I KZP 18/01), w przypadku zakazu wykonywania określonego zawodu sąd nie może podzielić go lub ograniczyć do wykonywania tylko niektórych czynności. Dotyczy on wszystkich czynności zawodowych.

Przedsiębiorstwo bez władz

Sąd może orzec również zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 41 § 2 kodeksu karnego). Środek ten orzekany jest w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z jej prowadzeniem. Dodatkowo ze sposobu działania sprawcy musi wynikać, że dalsze prowadzenie przez niego działalności gospodarczej będzie zagrażało istotnym dobrom chronionym prawem.

Do orzeczenia tego środka karnego niezbędne jest wykazanie związku pomiędzy popełnionym przestępstwem a prowadzeniem działalności gospodarczej. Musi istnieć również związek pomiędzy prowadzeniem działalności a znacznym prawdopodobieństwem naruszenia istotnych dóbr prawnych.

Na orzeczenie zakazu nie mają wpływu osobiste cechy sprawcy. Środek ten zawsze jest bowiem związany ściśle z charakterem przypisanego czynu, tj. z konkretną działalnością gospodarczą. Także w tym przypadku sąd, decydując się na orzeczenie zakazu, musi precyzyjnie wskazać jego zakres przedmiotowy, a więc określić, jakiej dokładnie działalności gospodarczej dotyczy. Nie może wskazać w wyroku, że ogólnie zakazuje prowadzenia działalności gospodarczej, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 24 kwietnia 2007 r. (IV KK 114/07).

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej może zostać orzeczony w przypadku skazania za przestępstwo popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Długi okres obowiązywania sankcji

Decyzja o orzeczeniu zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej zawsze należy do sądu. Nałożenie tych zakazów jest bowiem fakultatywne. W praktyce oznacza to, że sąd ma możliwość, a nie obowiązek, wydania orzeczenia w tym zakresie.

Jeśli sąd zdecyduje się na nałożenie na sprawcę przestępstwa omawianej sankcji, to musi określić czas jej obowiązywania. Zgodnie z art. 43 kodeksu karnego wynosi on od roku do dziesięciu lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Środek karny obowiązuje także w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności, jednak czasu tego nie zalicza się na poczet okresu, na jaki orzeczono środek karny w wyroku.

Co ważne, złamanie orzeczonego przez sąd zakazu może skutkować poważnymi sankcjami karnymi. Naruszenie zakazu orzeczonego przez sąd tytułem środka karnego stanowi bowiem przestępstwo z art. 244 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd m.in. zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, popełnia przestępstwo. Grozi za nie nawet do trzech lat pozbawienia wolności.

Autor jest asesorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota

Podstawa prawna: Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)

Sąd informuje organy państwowe i samorządowe

W razie orzeczenia zakazu zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu sąd ma obowiązek przesłania odpisu wyroku właściwemu organowi administracji rządowej lub samorządu terytorialnego oraz pracodawcy albo instytucji, w której skazany zajmuje objęte zakazem stanowisko lub wykonuje objęty zakazem zawód. Jeżeli skazany zajmuje stanowisko kierownicze lub inne odpowiedzialne stanowisko, sąd przesyła odpis wyroku również właściwej jednostce nadrzędnej (art. 180 kodeksu karnego wykonawczego). Informacje do właściwego organu sąd musi również przesłać w przypadku orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 181 k.k.w.). Jeżeli skazany należy do zrzeszenia zawodowego, stowarzyszenia, związku lub cechu albo innej organizacji gospodarczej, to sąd również je zawiadamia o orzeczeniu zakazu wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 183 k.k.w.). Przesyłając odpis wyroku zawierającego te zakazy lub informacje o ich orzeczeniu, sąd podaje datę początkową, od której należy liczyć okres wykonywania tego środka karnego.

Podstawa prawna: ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (DzU nr 90, poz. 557 ze zm.)

Zakazy także za przestępstwa skarbowe

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska może zostać orzeczony również za popełnienie jednego z przestępstw skarbowych (art. 22 § 2 pkt 5 kodeksu karnego skarbowego). Zgodnie z art. 34 § 1 k.k.s. sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w wypadkach określonych w art. 38 § 1 i 2 tego kodeksu – czyli przy zastosowaniu nadzwyczajnego obostrzenia kary. Ponadto ten środek karny może zostać orzeczony w razie skazania za przestępstwo skarbowe określone w art. 34 § 2 k.k.s. – np. uchylanie się od opodatkowania, nieskładanie deklaracji lub składanie nieprawdziwych deklaracji, firmanctwo, nieterminową wpłatę podatku czy też udaremnienie lub utrudnianie prowadzenia kontroli podatkowej. Sąd może orzec jeden z tych zakazów na czas określony – od roku do pięciu lat.

Podstawa prawna: ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 186 ze zm.)

Skutki niezłożenia wniosku o upadłość

Osoba, która będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła ze swojej winy w ciągu dwóch tygodni od daty zaistnienia podstawy wniosku o ogłoszenie upadłości – popełnia przestępstwo. Zgodnie z art. 586 kodeksu spółek handlowych grozi za nie kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. To jednak niejedyne sankcje, jakie mogą z tego tytułu spotkać np. prezesa spółki. Zgodnie bowiem z art. 373 ust. 1 pkt 1 prawa upadłościowego i naprawczego sąd upadłościowy może orzec wobec takiej osoby zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. Zakaz ten orzekany jest na okres od trzech do dziesięciu lat. Przy jego orzekaniu sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań. Chodzi tu przede wszystkim o obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd może odstąpić od orzekania zakazu, jeżeli sąd upadłościowy oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 12 prawa upadłościowego i naprawczego (gdy opóźnienie w wykonaniu zobowiązań nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10 proc. wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika) i zezwolił na wszczęcie postępowania naprawczego.

Podstawa prawna: ustawa z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 233)