Prokura, uregulowana w art. 1091–1098 kodeksu cywilnego, stanowi szczególny rodzaj pełnomocnictwa. W praktyce jest często wykorzystywana także przy konstruowaniu reprezentacji spółki kapitałowej przez zarząd. Zgodnie z art. 205 i 373 kodeksu spółek handlowych oświadczenie woli za spółkę może złożyć członek zarządu i prokurent.
Trzy rodzaje
W polskim ustawodawstwie wyróżnia się trzy rodzaje prokury. Jest to prokura singularna, czyli jednoosobowa, prokura łączna, uzależniająca skuteczność czynności dokonanej za przedsiębiorcę lub spółkę od złożenia oświadczenia woli przez wszystkie osoby, którym prokury udzielono, oraz prokura oddziałowa, gdzie zakres umocowania prokurenta ogranicza się do spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.
Wprost z przepisów nie wynika, czy możliwe jest ustanowienie jednego prokurenta przy jednoczesnym uzależnieniu skuteczność dokonywanych przez niego czynności w imieniu spółki od tego, by dokonywał ich łącznie z członkiem zarządu. Taka sytuacja nie będzie oczywiście prokurą łączną. Z art. 109[4] k.c. wynika bowiem, że prokury łącznej można udzielić kilku osobom łącznie, wobec czego każda z tych osób będzie prokurentem, tyle tylko, że do skuteczności czynności prawnej, której dokonują w imieniu spółki, wymagane jest oświadczenie woli każdego z nich (lub co najmniej dwóch z nich). Brak podstaw do stwierdzenia, że istota prokury łącznej sprowadza się do uzależnienia skuteczności czynności dokonywanych przez prokurentów od złożenia dodatkowego oświadczenia woli przez inny podmiot (np. członka zarządu). Należy też wyraźnie zaznaczyć, że wymieniony przepis nie przewiduje udzielenia prokury łącznej tylko jednej osobie. Co więcej, to, że w art. 109[4] k.c. nie wspomina się, że spółka udziela prokury prokurentowi, nie upoważnia do przyjęcia, że drugą osobą w prokurze łącznej mogłaby być inna osoba niż prokurent – np. członek zarządu.
Dotychczasowa praktyka dopuszczała jednak składanie oświadczeń woli za spółkę przez członka zarządu i prokurenta – prokurę niewłaściwą. Praktyka ta, gdy prokurentów było dwóch lub więcej, nie budziła i do dziś nie budzi wątpliwości. Możliwość dopuszczenia prokury łącznej mieszanej, czyli takiej, w której oświadczenie woli za spółkę składa jeden prokurent i jeden członek zarządu, może de lege lata wynikać z umowy spółki lub z jej statutu. Za dopuszczalne na mocy art. 38 kodeksu cywilnego należy uznać określenie w umowie spółki takiego sposobu jej reprezentacji, że oświadczenia woli w imieniu spółki może złożyć jeden z (kilku ustanowionych) prokurentów łącznych i członek zarządu. Taka prokura mieszana jest oczywiście dopuszczalna.
Zdecydowanie odmienna sytuacja dotyczy pojedynczego prokurenta, którego skuteczność czynności uzależniona będzie od dodatkowego oświadczenia woli złożonego np. przez członka zarządu. Przeciwko takiemu rozwiązaniu przemawia sam charakter czynności, jaką jest ustanowienie prokury. Ustanowienie prokury łącznej nieprawidłowej następuje na podstawie jednostronnej czynności prawnej. Nie ma natomiast w przepisach podstaw do dokonywania przez zarząd czynności polegającej na ustanowieniu prokury singularnej i uzależnieniu skuteczności dokonywanych przez prokurenta czynności od oświadczeń woli członka zarządu. Ponadto za odrzuceniem możliwości kreowania wolą zarządu nowego rodzaju prokury łącznej niewłaściwej przemawia fakt, iż brak w istocie wyraźnych potrzeb dla takiego rozwiązania.
