Kreatywny pracownik - problem dla firmy z prawami autorskimi

Pracodawca skorzysta z twórczości zatrudnionego, jeśli przygotował on utwór w trakcie lub w wyniku realizacji swoich obowiązków.

Aktualizacja: 22.10.2016 16:55 Publikacja: 22.10.2016 14:22

Kreatywny pracownik - problem dla firmy z prawami autorskimi

Foto: 123RF

Jeżeli umowa o pracę lub ustawa nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, z chwilą przyjęcia takiego utworu nabywa autorskie prawa majątkowe do niego w granicach wynikających z celu umowy o  pracę i zgodnego zamiaru stron. Tak stanowi art. 12 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 666 ze zm., dalej: ustawa). Wyjątki od tej reguły ustanawiają art. 14 (dotyczący utworu naukowego) i art. 74 ustawy (dotyczący programu komputerowego).

Warunki do spełnienia

Nie każdy jednak wytwór pracownika uzyska miano utworu w rozumieniu ustawy. Będzie nim tylko ten, który kumulatywnie spełni kilka warunków. Utwór powinien:

- stanowić rezultat pracy twórcy (pracownika),

- stanowić przejaw jego twórczej działalności,

- mieć indywidualny charakter,

- zostać ustalony,

- powstać w trakcie lub w wyniku wykonywania pracowniczych obowiązków.

Ostatni warunek, który notabene odróżnia utwór pracowniczy od „klasycznego" utworu w rozumieniu ustawy to czas wytworzenia. Utwór pracowniczy powstaje zatem podczas lub w wyniku wykonywania pracowniczych obowiązków.

W praktyce opisany wyżej związek powstania utworu ze stosunkiem pracy może być dla obu stron – pracodawcy i pracownika twórcy nieco kłopotliwy, gdyż rodzi liczne wątpliwości interpretacyjne. Orzecznictwo i przedstawiciele doktryny prawniczej podkreślają, że stworzenie dzieła powinno niejako wywodzić się z zakresu obowiązków nałożonych na pracownika. Może też wynikać z bezpośredniego polecenia służbowego – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4 października 2011 r. (V ACa 422/11).

W określeniu zakresu obowiązków pracownika przydatne mogą okazać się: umowa o pracę, układ zbiorowy pracy lub inne źródła wewnątrzzakładowego prawa. Pomocne będą też plany pracodawcy co do aktywności konkretnego działu (np. cele wyznaczone na czwarty kwartał 2016 r.), jeśli oczywiście wiążą one pracownika.

Zwyczaje w firmie

Gdy jednak nie znajdziemy tam wyraźnych i konkretnie sformułowanych obowiązków pracownika, należy wziąć pod uwagę cel zawarcia umowy o pracę i zgodny zamiar stron. W takim przypadku istotne znaczenie mają zwyczaje u pracodawcy lub w grupie zawodowej.

Do określenia tego, czy stworzenie utworu wynikało z obowiązków pracownika, pomocna może się okazać odpowiedź na pytanie – czy zaniechanie stworzenia utworu naraża go na zarzut niewykonania obowiązku pracowniczego, do którego był zobligowany. Podkreśla się też, że posłużenie się w procesie twórczym urządzeniami, przedmiotami, materiałami należącymi do pracodawcy czy nawet sfinansowanie pracy twórczej lub udział w procesie twórczym innych osób zatrudnionych przez pracodawcę, nie przesądza o stwierdzeniu pracowniczego charakteru danego utworu.

W orzeczeniu z 23 lipca 1971 r. (II Cr 244/71) Sąd Najwyższy orzekł, że „fakt, iż autor opracował instrukcję w godzinach pracy, nie ma istotnego znaczenia dla dochodzenia roszczenia odszkodowawczego związanego z wykorzystaniem instrukcji bez zgody autora. Naruszenie obowiązków pracowniczych nie pozbawia pracownika uprawnień wynikających z przepisów prawa autorskiego".

Czas nabycia prawa do utworu

Nabycie praw przez pracodawcę ma charakter trwały, a zatem bez znaczenia jest późniejsze rozwiązanie umowy o pracę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25 kwietnia 2007 r., I ACa 116/07).

Nabycie prawa do utworu może powstać nawet w okresie wypowiedzenia, jeśli pracownik nie został zwolniony z obowiązku świadczenia pracy.

Bez odrębnego wynagrodzenia

Co do zasady, wypłacane wynagrodzenie ze stosunku pracy, którego zakres obowiązków obejmuje opisane utwory pracownicze, będzie pokrywało wynagrodzenie za ich stworzenie i eksploatację.

Oczywiście strony mogą ukształtować postanowienia umowy o pracę w sposób bardziej korzystny i satysfakcjonujący dla pracownika twórcy. Przykładowo, oprócz wynagrodzenia zasadniczego zatrudniony mógłby otrzymywać ryczałt za stworzenie określonej ilości utworów lub procent od kwoty sprzedaży utworu.

Autorka jest prawnikiem w Kancelarii Prawa Pracy Sylwia Puzynowska

Tylko podstawy kodeksowe

Omówione zasady dotyczą wyłącznie prawa pracodawcy do utworu wytworzonego przez pracownika, który jest zatrudniony na umowę o pracę, na podstawie mianowania, powołania, wyboru czy spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 kodeksu pracy). W innych przypadkach stosuje się pozostałe przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Z orzecznictwa wynika, że nie jest utworem pracowniczym dzieło pochodzące od twórcy, który jest wspólnikiem spółki prawa handlowego (członkiem zarządu) niezwiązanym ze spółką umową o pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 25 marca 2011 r., IV CSK 504/10).

Jeżeli umowa o pracę lub ustawa nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, z chwilą przyjęcia takiego utworu nabywa autorskie prawa majątkowe do niego w granicach wynikających z celu umowy o  pracę i zgodnego zamiaru stron. Tak stanowi art. 12 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 666 ze zm., dalej: ustawa). Wyjątki od tej reguły ustanawiają art. 14 (dotyczący utworu naukowego) i art. 74 ustawy (dotyczący programu komputerowego).

Pozostało 88% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Edukacja i wychowanie
Afera w Collegium Humanum. Wykładowca: w Polsce nie ma drugiej takiej „drukarni”
Edukacja i wychowanie
Rozporządzenie o likwidacji zadań domowych niezgodne z Konstytucją?
Praca, Emerytury i renty
Są nowe tablice GUS o długości trwania życia. Emerytury będą niższe