Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów wydał 16 listopada 2015 r. uchwałę (I FPS 6/15), w której uznał, że przekazanie nieruchomości wspólnikowi w zamian za nabycie przez spółkę jego udziałów w celu ich umorzenia podlega opodatkowaniu VAT.
Sporna sprawa
Przedmiotem uchwały była sprawa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o kapitale zakładowym 500 000 zł, podzielonym na 1000 udziałów należących do dwóch wspólników (osób fizycznych). Ponieważ pierwszy ze wspólników planował wycofać się częściowo ze spółki, spółka miała nabyć od niego 500 udziałów w zamian za wynagrodzenie niepieniężne (tj. w postaci nieruchomości wchodzących w skład majątku spółki) w celu ich umorzenia zgodnie z art. 199 kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.). Zdaniem spółki zarówno dobrowolne umorzenie udziałów w spółce z o.o., jak i przeniesienie prawa do nieruchomości na udziałowca w zamian za umorzone udziały nie wiąże się z jakimkolwiek świadczeniem opodatkowanym VAT.
Organ podatkowy w interpretacji indywidualnej wydanej na rzecz ww. spółki zgodził się, że nabycie udziałów przez spółkę w celu ich umorzenia nie stanowi czynności opodatkowanej VAT, gdyż udział w spółce nie spełnia definicji towaru ani usługi w VAT. Podkreślił jednak, że gdy w ramach takiego rozliczenia spółka przekaże wspólnikowi nieruchomość, dojdzie do dostawy towarów, o której mowa w art. 7 ust. 1 ustawy o VAT. Stanowisko fiskusa zostało podważone przez WSA w Gliwicach. Ostatecznie jednak sprawa trafiła do NSA, który postanowił o przekazaniu do rozpatrzenia tej kwestii składowi siedmiu sędziów.
Zawarcie umowy
Odnosząc się do powyższej kwestii, NSA przypomniał, że zgodnie z k.s.h. udział stanowi część kapitału zakładowego spółki o określonej wartości nominalnej, będącej odzwierciedleniem wielkości wkładu wniesionego przez wspólnika oraz wartości bilansowej wynikającej ze stanu majątkowego spółki ustalonego w sprawozdaniu majątkowym. Udział ma także wartość rynkową, która odpowiada cenie, jaką powinien zapłacić potencjalny nabywca udziału.
NSA wskazał również, że na mocy art. 199 § 1 k.s.h. dobrowolne umorzenie udziałów (w odróżnieniu od umorzenia przymusowego) następuje wskutek nabycia udziałów za zgodą wspólnika. Powołując się na orzecznictwo sądowe oraz poglądy doktryny, NSA stwierdził, że w takim przypadku dochodzi do nabycia udziałów przez spółkę w drodze umowy. Gdy takie umorzenie następuje za odpłatnością, między stronami (spółką i wspólnikiem) dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży udziału. Jeżeli zatem wspólnik otrzymuje w zamian za zbywane udziały mające określoną wartość (nominalną, a także bilansową i rynkową) nieruchomość, to dochodzi do dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy o VAT. A zatem w ramach tej czynności prawnej spółka przenosi prawo do rozporządzania towarem (np. nieruchomością) jak właściciel na wspólnika za wynagrodzeniem w postaci udziałów tego wspólnika o konkretnej wartości. Bez znaczenia jest przy tym, jak podkreślił NSA, że dostawa tej nieruchomości odbywa się w celu umorzenia udziałów.