Sąd: Blokady kont z kapelusza nieważne

Przez prawie połowę 2022 r. naczelnicy urzędów celno-skarbowych nie mogli blokować rachunków podatników.

Publikacja: 03.09.2023 19:05

Sąd: Blokady kont z kapelusza nieważne

Foto: Adobe Stock

Jakość prawa podatkowego od lat pozostawia wiele do życzenia. Liczne, szybkie i nieprzemyślane zmiany w praktyce nierzadko okazują się pułapką na podatnika. Czasami we własne sidła wpadnie także... fiskus. Potwierdza to piątkowy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).

Znikającej delegacji...

Sprawa dotyczyła podatnika, którego fiskus podejrzewał o wykorzystywanie działalności banków do wyłudzeń skarbowych. W tej sytuacji naczelnik urzędu celno-skarbowego (USC) sięgnął po broń atomową i 21 czerwca 2022 r. dokonał blokady rachunków podatnika najpierw na 72 godziny. Potem skorzystał z możliwości jej przedłużenia na okres do trzech miesięcy.

Przedsiębiorca nie zgadzał się z zarzutami, ale wiele nie wskórał. Zwrot akcji nastąpił dopiero przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Poznaniu. Dopatrzył się on bowiem, że rozstrzygnięcia fiskusa były nieważne. Zostały wydane na podstawie rozporządzenia ministra finansów z 28 sierpnia 2020 r. dotyczącego upoważnienia innych organów skarbówki do wykonywania zadań szefa Krajowej Administracji Skarbowej z zakresu przeciwdziałania wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. I na jego podstawie naczelnik USC został upoważniony m.in. do orzekania o zmianie zakresu tzw. blokady długiej i jej uchylenia.

Czytaj więcej

Fiskus chce blokować konta na dłużej. Nie tylko firmowe, ale i prywatne

Szkopuł jednak w tym, że na skutek jednej z nowelizacji delegacja ta na pewien czas zniknęła. Została uchylona 7 lipca 2022 r. nowelizacją wprowadzającą automatyzację w skarbówce. A nowe rozporządzenie weszło w życie dopiero 6 grudnia 2022 r. Sąd nie miał najmniejszych wątpliwości, że tak powstała luka, bo nie dopatrzył się żadnej podstawy prawnej do delegowania uprawnień. Dlatego w ocenie WSA w spornej sprawie właściwy nie był ani naczelnik UCS, ani dyrektor izby skarbowej.

Ostatecznie tak samo uznał NSA. Zgodził się, że od 28 sierpnia 2019 r. do 6 lipca 2022 r. obowiązywał art. 119 zma ordynacji podatkowej. I stanowił, że minister finansów może w drodze rozporządzenia upoważnić inny organ do wykonywania zadań szefa KAS m.in. dotyczących przedłużenia blokady rachunku.

Jednak nowelizacją z 8 czerwca 2022 r. przepis kompetencyjny został uchylony. Sporne uprawnienie do delegowania zadań związanych z blokadami zostało przeniesione do art. 11 b ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej.

A jak podkreślił NSA, w oparciu o tę delegację minister upoważnienie dla naczelników UCS wydał dopiero 2 grudnia 2022 r.

Sądu nie przekonało to, że sprawę ratowała regulacja przejściowa z nowelizacji o automatyzacji – tj. art. 28 ust 2. Zauważył, że przez niejasne sformułowanie sam fiskus widzi możliwość przynajmniej trzech różnych jego wykładni. A w takiej sytuacji – biorąc pod uwagę orzecznictwo konstytucyjne i zasadę in dubio pro tributario – zdaniem NSA należy przyjąć wykładnię, która jest najbardziej korzystna dla jednostki. Zatem WSA słusznie uznał, że fiskus nie miał kompetencji do wydawania spornych postanowień prawie w całym okresie od lipca do grudnia 2022 r.

NSA zwrócił też uwagę na zasadę obowiązywania nowego prawa. Jeśli bowiem nie jest dostatecznie jasno sformułowane, że dotychczasowe przepisy obowiązują, to wejście nowych powoduje uchylenie tych, które obowiązywały, również w zakresie kompetencyjnym.

...nie da się naprawić

Ponadto kompetencji organów nie można domniemywać. Jak bowiem podkreślił sędzia NSA Marek Olejnik, muszą one w sposób jasny i przejrzysty wynikać z przepisów. A w sytuacjach wątpliwych nie można się ich doszukiwać czy to na zasadzie analogii czy wykładni funkcjonalnej. Zwłaszcza gdy w grę wchodzi ograniczenie praw jednostki, a niewątpliwie w ocenie NSA postanowienie o przedłużeniu blokady rachunku bankowego taką konsekwencję niesie. Wyrok jest prawomocny.

Sygnatura akt: I FSK 771/23

Opinia dla „Rzeczpospolitej”

Krzysztof J. Musiał, doradca podatkowy, partner w kancelarii Musiał i Partnerzy

NSA nadzwyczaj celnie zauważył, iż niedociągnięcia legislacyjne nie mogą być uzupełniane przez analogie czy też wykładnię systemową lub funkcjonalną. Zwłaszcza że chodzi o utratę kompetencji urzędów celno-skarbowych (UCS) do dokonywania blokad rachunków bankowych związanych z wykorzystywaniem ich do unikania opodatkowania (tzw. STIR). Doszło do tego przy okazji nowelizacji przepisów o cyfryzacji, która usunęła podstawę do delegowania tego rodzaju kompetencji przez ministra finansów. Tymczasem w świetle zasady demokratycznego państwa prawnego określonej w art. 2 Konstytucji RP nie ma najmniejszych wątpliwości, że organy administracji mają tylko takie kompetencje, jakie im przyznała władza ustawodawcza w ustawie. Nawet w takiej sytuacji, gdy, co się później okazało, wykreślono kompetencje dla UCS z rozpędu, nie można przyjąć, iż mogły być one dalej wykonywane. Przez sześć miesięcy UCS nie był uprawniony do nakładania blokad rachunku.

Żadne przyczyny pozaustawowe nie mogą spowodować, iż organy podatkowe mogą domniemywać swoją kompetencję do działania.

Jakość prawa podatkowego od lat pozostawia wiele do życzenia. Liczne, szybkie i nieprzemyślane zmiany w praktyce nierzadko okazują się pułapką na podatnika. Czasami we własne sidła wpadnie także... fiskus. Potwierdza to piątkowy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).

Znikającej delegacji...

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Sądy i trybunały
„Neosędziowie” muszą odejść, ale nie wszyscy. Adam Bodnar ujawnia plan reformy
Podatki
Zapowiada się kolorowa jesień w podatkach. Wiemy, co planuje rząd Tuska
Praca, Emerytury i renty
Dodatek do emerytury. Wielu seniorów nie wie, że ma do niego prawo
Sądy i trybunały
Referendarz bez taryfy ulgowej? Musi się szybko uczyć
Niepełnosprawni
Tracą ważność orzeczenia o niepełnosprawności. Ważny termin mija we wrześniu
Materiał Promocyjny
Citi Handlowy kontynuuje świetną ofertę dla tych, którzy preferują oszczędzanie na wysoki procent.