Weryfikacja cen transferowych - co należy wiedzieć gdy zacznie się kontrola

W ostatnim czasie można odnieść wrażenie, że tylko VAT podlega kontroli. Nic bardziej mylnego. Weryfikacja cen transferowych w podmiotach powiązanych jest jednym z priorytetów Ministerstwa Finansów w 2016 r. Tylko w pierwszym półroczu bieżącego roku wszczętych zostało 170 kontroli w tym zakresie, czyli znacznie więcej niż w poprzednich latach. Czynności analityczne prowadzono natomiast w stosunku do 230 podmiotów. Zgodnie z zapowiedziami MF, kontrolom poddawani są duzi podatnicy, przede wszystkim ci, którzy generują ponad 1 mld zł obrotu w roku podatkowym. Jak bowiem szacuje resort finansów, zapewniają oni blisko 40 proc. przychodów CIT. Można więc przypuszczać, że w przyszłym roku kontroli cen transferowych będzie jeszcze więcej niż obecnie. Co więc podatnicy powinni wiedzieć, gdy fiskus zapuka do ich drzwi?

Kiedy grozi domiar

Kontrolujący mogą doszacować dochód, a w konsekwencji zaległy podatek, jeżeli udowodnią, że w wyniku powiązań kapitałowych, zarządczych lub rodzinnych, podmioty powiązane ustaliły warunki transakcji lub restrukturyzacji różniące się od warunków, które ustaliłyby pomiędzy sobą niezależne podmioty. Innymi słowy, ryzyko domiaru dotyczy tych podatników, którzy na skutek ustalenia warunków niespotykanych na rynku pomiędzy podmiotami niezależnymi, nie wykazali dochodów albo wykazali dochody niższe od tych, jakich należałoby oczekiwać, gdyby powiązania nie istniały.

Skąd skarbówka czerpie wiedzę...

Źródła pozyskania przez skarbówkę wiedzy o transakcjach zawieranych przez podmioty powiązane są rozmaite - od informacji od instytucji finansowych, przez akty notarialne przekazywane przez notariuszy do urzędów skarbowych, deklaracje dla podatku od czynności cywilnoprawnych składanych przez stronę transakcji, sprawozdania finansowe składane urzędom skarbowym wraz z zeznaniami CIT-8, kontrole krzyżowe, aż po donosy. Niezależnie od tych tradycyjnych form pozyskiwania wiedzy o tran- sakcjach z podmiotami powiązanymi, zgodnie z przepisami o Krajowej Administracji Skarbowej, które najprawdopodobniej wejdą w życie od przyszłego roku, skonsolidowany aparat skarbowy będzie prowadził na szerszą niż obecnie skalę działania analityczne i badawcze w celu rozpoznawania i przeciwdziałania występowaniu zjawisk szkodliwych dla systemu podatkowego. Praktyki polegające na wykorzystywaniu cen transferowych do obniżania rozmiaru opodatkowania są natomiast w ocenie MF praktykami szkodliwymi dla budżetu państwa.

... i jak proceduje

Co z pozyskaną wiedzą zrobi organ podatkowy? Prawdopodobnie rozpocznie postępowanie, którego przedmiotem z formalnego punktu widzenia będzie badanie prawidłowości rozliczenia podatku dochodowego za konkretny rok podatkowy. Z postanowienia o wszczęciu postępowania, które organ doręczy podatnikowi, będzie wynikał zakres postępowania, w tym jako badany wskazany zostanie rok, w którym wystąpiła „podejrzana" transakcja. Zasadniczo więc z treści postanowienia podatnik nie dowie się, że kontrolujący mają zamiar sprawdzać rynkowość transakcji z podmiotami powiązanymi. Tego rodzaju wiedzę podatnik będzie mógł uzyskać na podstawie uważnej obserwacji dalszych działań organu.

Dowody i wyjaśnienia

W pierwszej fazie postępowania organ kontrolny gromadzi dowody w celu ustalenia stanu faktycznego. Sygnałem dla podatnika, że badaniu podlegają ceny transferowe, będzie przede wszystkim wezwanie do przedłożenia dokumentacji cen transferowych, jak również dalsze wezwania, z których będzie wynikało, że organ jest zainteresowany ustaleniem, czy transakcja pomiędzy podmiotami powiązanymi odpowiadała warunkom rynkowym. W tym zakresie zadaniem organu wynikającym z przepisów jest bowiem przeprowadzenie analizy warunków ustalonych pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz badanie zgodności tych warunków z warunkami, które ustaliłyby między sobą niezależne podmioty lub warunkami, które ustaliłby kontrolowany podatnik w transakcji z podmiotem niezależnym w porównywalnych okolicznościach.

Dla wyjaśnienia tych zagadnień kontrolujący będą z dużą dozą prawdopodobieństwa występowali do podatnika z wezwaniami o udzielenie pisemnych wyjaśnień oraz o przedstawienie stosownych dokumentów (umów, faktur, sprawozdań finansowych, operatów szacunkowych, dokumentacji cen transferowych, itp.). Równolegle do postępowania u danego podatnika, kontrolujący mogą prowadzić kontrolę krzyżową u jego kontrahenta, w toku której również będą dążyli do pozyskania informacji dotyczących transakcji pozostającej w obszarze ich zainteresowania.

Przesłuchania świadków

Oprócz dowodów z wyjaśnień i dokumentów kontrolujący mają prawo przesłuchiwania świadków. W tym przypadku, w zależności od trybu kontroli, podatnik powinien zostać zawiadomiony o przesłuchaniu przynajmniej na trzy dni albo na siedem dni przed przesłuchaniem. Ma bowiem prawo brać udział w przesłuchaniu i zadawać pytania, jak również ustanowić w tym zakresie pełnomocnika.

Opinia biegłego

Biorąc wreszcie pod uwagę, że problematyka cen transferowych dotyczy aspektów ekonomicznych transakcji, co wobec różnorodności i skomplikowania obrotu gospodarczego wiąże się często z koniecznością posiadania wiadomości specjalnych i niezbędnego doświadczenia, kolejnym dowodem wchodzącym w rachubę może być opinia biegłego. Trzeba mieć przy tym świadomość, że w sensie proceduralnym biegłego powołuje organ podatkowy prowadzący kontrolę, natomiast sama opinia biegłego jest jednym z dowodów w sprawie.

Co interesuje kontrolujących

Doświadczenie procesowe wskazuje, że kontrolujących interesuje przede wszystkim ekonomiczne uzasadnienie samej transakcji oraz warunki na jakich daną transakcję zawarły podmioty powiązane, w kontekście sytuacji rynkowej. W związku z tym kontrolujący żądają od podatnika np.:

- wskazania korzyści jakie uzyskał w związku z restrukturyzacją grupy lub ze zbyciem składnika majątkowego,

- informacji, czy brał pod uwagę możliwość przeprowadzenia transakcji na innych warunkach niż te, które ostatecznie zostały przyjęte,

- precyzyjnego wskazania funkcji, aktywów i ryzyk pełnionych, zaangażowanych lub występujących w odniesieniu do każdej ze stron transakcji przed tran- sakcją i po jej przeprowadzeniu, czy wreszcie

- sposobu kalkulacji ceny.

Instrumenty dowodowe dostępne skarbówce będą więc zasadniczo wykorzystywane do wyjaśnienia tych kwestii.

Jakie prawa przysługują podatnikom

Procedura zabezpiecza prawa kontrolowanego w postępowaniu dotyczącym badania cen transferowych. Z przepisów wynika m.in., że przy ustalaniu wartości rynkowej przedmiotu transakcji oraz określaniu na tej podstawie dochodu, organy skarbowe mają obowiązek zapewnić podatnikom możliwość czynnego udziału w każdym stadium postępowania. W szczególności chodzi o umożliwienie podatnikom przedstawiania dokumentów oraz innych danych, na podstawie których była kalkulowana cena.

Na tym jednak nie wyczerpują się możliwości procesowe podatników. W celu wykazania, że transakcja, którą zawarli, była osadzona w realiach rynkowych, mają oni prawo składania do organu kontrolnego wniosków o przeprowadzenie dowodów, np. z zeznań świadków lub z opinii biegłego. Podatnicy mają również prawo stałego kontrolowania aktualnego stanu sprawy, m.in. poprzez wykonywanie prawa do przeglądania akt w siedzibie urzędu, pozyskiwanie z nich kopii, notatek, itp. Swoją aktywnością w zakresie gromadzenia dowodów podatnicy mogą również wpływać na wybór i sposób zastosowania metody szacowania dochodu. Wreszcie, przed wydaniem decyzji, podatnicy mają prawo wypowiedzenia się w sprawie zgromadzonych dowodów. Dana okoliczność nie może bowiem zostać uznana przez organ za udowodnioną, jeżeli strona nie miała możliwości wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów. W ramach wypowiedzenia się podatnik może zgłaszać dodatkowe dowody oraz przedstawić ocenę dowodów już przeprowadzonych, w kontekście analizy porównywalności transakcji czy ewentualnej metody szacowania dochodu.

podstawa prawna: ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 851 ze zm.)