Odliczenie naliczonego VAT, jako wyraz neutralności tego podatku, jest niewątpliwie najważniejszym prawem podatnika VAT. Stwierdzenie, że w odniesieniu do danego zakupu lub zapłaconej zaliczki takie prawo przysługuje, w praktyce może powodować wątpliwości, sprowadzające się do pytania, kiedy z prawa do odliczenia należy skorzystać.
Odpowiadając na to pytanie, w pierwszej kolejności warto przypomnieć, że przepisy ustawy o VAT uzależniają powstanie prawa do odliczenia VAT naliczonego od powstania obowiązku podatkowego w odniesieniu do danej transakcji. Upraszczając: „ktoś" musi być zobowiązany do zapłaty (rozliczenia) podatku należnego, aby jego kwota mogła zostać odliczona.
Powstanie obowiązku podatkowego jest podstawowym warunkiem zaistnienia prawa do odliczenia, ale nie jedynym. Kolejne warunki zależą od zasad opodatkowania danej transakcji i tu można mówić o dwóch trybach.
Na zasadach ogólnych
Dla przypomnienia, w przypadku zakupów opodatkowanych na zasadach ogólnych (VAT należny płaci sprzedawca), dla powstania prawa do odliczenia, oprócz obowiązku podatkowego po stronie sprzedawcy, nabywca musi posiadać fakturę, z której wynika kwota podatku naliczonego. Prawo do odliczenia może zostać zrealizowane w okresie, w którym powstało (okres, w którym zostaną łącznie spełnione wymienione dwa warunki), albo w jednym z dwóch kolejnych okresów rozliczeniowych.
Mechanizm reverse charge
Przy transakcjach, w stosunku do których rozliczenie VAT należnego spoczywa na nabywcy w mechanizmie odwrotnego obciążenia, jak również przy wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów (WNT) oraz imporcie usług, odliczenie VAT nie jest już warunkowane pozyskaniem faktury od sprzedawcy. Dokument ten nie zawiera bowiem kwoty podatku naliczonego, która mogłaby przypadać do odliczenia – nawet wówczas, gdy sprzedawca wystawi fakturę z wykazanym VAT. Obowiązek rozliczenia VAT należnego oraz jednoczesne prawo do odliczenia kwoty tego podatku, w zakresie związanym z działalnością opodatkowaną VAT, wynika tutaj z samego faktu dokonania zakupu objętego odwrotnym obciążeniem.