Cała Praga czekała na prezentację nowego rządu, składającego się z komunistów i promoskiewskich socjaldemokratów. Był 10 marca 1948 roku. Jedynym ministrem określonym mianem „niezależnego" był Jan Masaryk. Szef MSZ nie doczekał jednak uroczystej inauguracji. Został znaleziony martwy kilka godzin przed początkiem pierwszej sesji nowego parlamentu. Jak podały media, Masaryk wyskoczył przez okno ze swojej łazienki znajdującej się w budynku ministerstwa. Poniósł śmierć na miejscu. Informacja o samobójstwie popularnego polityka wstrząsnęła społeczeństwem. Bez Masaryka cały czechosłowacki rząd podlegał komunistom, którzy dążyli do całkowitego podporządkowania się Moskwie.
Śmierć dyplomaty do dziś uznawana jest za jedną z największych zagadek pierwszych lat zimnej wojny. Pomimo że od historii, która rozegrała się w marcowy poranek w Pradze, minęło blisko 72 lata, w dalszym ciągu nie wiadomo, jak wyglądał przebieg wydarzeń. Czy Masaryk rzeczywiście targnął się na swoje życie, protestując przeciwko zaprzysiężeniu promoskiewskiego rządu? Przeciwnicy komunistów od samego początku uważali, że dyplomata wcale nie wyskoczył, ale został siłą wyrzucony przez okno swojej łazienki. Każda próba wyjaśnienia zagadki praskiego okna prowadzi donikąd. Warto przyjrzeć się szerszej perspektywie wydarzeń mających swój finał 10 marca 1948 roku.
Emigracja i walka o suwerenność
Jan Masaryk był synem pierwszego prezydenta Czechosłowacji Tomasza Masaryka. W okresie sprawowania urzędu przez ojca pełnił funkcję ambasadora w Londynie. Podał się do dymisji, chcąc zademonstrować oburzenie związane z haniebnymi ustaleniami konferencji monachijskiej. Przebywając na emigracji w Londynie, od 1940 roku piastował funkcję ministra spraw zagranicznych w emigracyjnym rządzie prezydenta Edvarda Benesza i premiera Jana Szramka. Po zakończeniu wojny, mimo że Czechosłowacja znalazła się w strefie wpływów Moskwy, Masaryk powrócił do Pragi z nadzieją na walkę o suwerenność i przeprowadzenie wolnych wyborów. Pierwszy powojenny rząd Frontu Narodowego był połączeniem zwolenników państwowej niezależności, komunistów i socjaldemokratów. Premierem został Zdenek Fierlinger – socjaldemokrata, który „puszczał oko" w stronę Moskwy, a prezydentem Edvard Benesz. Masaryk, tak jak na emigracji, szefował Ministerstwu Spraw Zagranicznych. Kolejne wybory w 1946 roku przyniosły zmianę na stanowisku premiera. Socjaldemokratę Fierlingera zastąpił komunista Klement Gottwald. Był to początek końca czechosłowackich marzeń o suwerenności. Resorty siłowe zostały opanowane przez komunistów. Pomimo usilnych starań Masaryka Moskwa nie dopuściła, aby Czechosłowacja została objęta planem Marshalla. Sytuacja zmierzała w stronę przewrotu komunistycznego. W lutym 1948 roku członkowie rządu popierający ideę suwerenności podali się do dymisji. Mieli nadzieję, że zostaną rozpisane nowe wolne wybory. Gottwald postanowił wykorzystać sytuację w kraju jako pretekst do zamachu stanu. Ratując Czechosłowację przed rzekomą wojną domową i interwencją Sowietów, zmusił prezydenta Edvarda Benesza do uznania nowego, komunistycznego, rządu. Przewrót znany jako „zwycięski luty" był faktycznie podporządkowaniem Czechosłowacji Moskwie. Z jednym wyjątkiem... Tekę szefa MSZ zachował Jan Masaryk. Nie doczekał jednak pierwszej sesji nowego parlamentu. W ten sam dzień jego ciało znaleziono na dziedzińcu ministerstwa. Oficjalnie podano, że popełnił samobójstwo, skacząc przez okno. Od tej chwili w rządzie nie znajdował się już ani jeden polityk krytykujący poddaństwo Moskwie...
Nowy trop wiodący za ocean
Przeprowadzono trzy śledztwa mające wyjaśnić śmierć ministra. Pierwsze, przeprowadzone „na gorąco" po śmierci polityka, wykazało, że Masaryk popełnił samobójstwo. Kolejne, wszczęte podczas praskiej wiosny 1968 roku, forsowało wersję, że śmierć nastąpiła na skutek nieszczęśliwego wypadku. Ostatnie, mające miejsce już po upadku żelaznej kurtyny i rozpadzie Czechosłowacji, było powrotem do wątku samobójstwa.
Sprawa powróciła w końcu 2016 roku, kiedy wszczęto czwarte śledztwo. Powodem takiej decyzji były informacje o wizycie w mieszkaniu Masaryka jednego z pracowników MSZ. Jan Byczkowski miał być widziany przy Masaryku feralnego ranka, 10 marca 1948 roku. Czechosłowackie tajne służby posiadały meldunki świadczące o współpracy Byczkowskiego z wywiadami Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Czy Jan Masaryk był uwikłany w szpiegowską grę prowadzoną przez Londyn i Waszyngton? Jedna z teorii spiskowych mówi o planach antykomunistycznego przewrotu w krajach za żelazną kurtyną. Masaryk miał być kluczem w „kwestii czechosłowackiej". Jak wskazywały tajne dokumenty, jeszcze w 1948 roku miał podać się do dymisji i uciec do Londynu. Czy kierowałby czechosłowacką operacją antykomunistyczną z terenu Wysp Brytyjskich? Do dziś nie mamy wiedzy na ten temat.
