Wiktoria 1920. 13-19 listopada

14 listopada na placu Zamkowym w Warszawie odbywa się uroczyste wręczenie buławy marszałkowskiej Józefowi Piłsudskiemu. Uroczystość jest połączona z przeniesionymi specjalnie na ten dzień obchodami Święta Niepodległości. 15 listopada Gdańsk oficjalnie zostaje proklamowany Wolnym Miastem. 17 listopada pierwsza sesja Ligi Narodów decyduje, iż Wolne Miasto Gdańsk nie będzie mogło służyć jako baza wojskowa. Armia Czerwona skutecznie rozbija stawiające jeszcze opór oddziały ukraińskie oraz jednostki gen. Bułak-Bałachowicza. Resztki tych formacji cofają się w kierunku polskiej granicy wyznaczonej w preliminarzu pokojowym. Trwająca od lutego 1919 wojna dobiega końca.

Publikacja: 12.11.2020 21:00

Warszawa, plac Zamkowy, 14 listopada 1920. Uroczystość wręczenia buławy marszałkowskiej Józefowi Pił

Warszawa, plac Zamkowy, 14 listopada 1920. Uroczystość wręczenia buławy marszałkowskiej Józefowi Piłsudskiemu

Foto: NAC

Z informacji w „Kurierze Lwowskim":

Przedłużenie terminu plebiscytu na Górnym Śląsku staje się coraz nieznośniejsze. Ludność domaga się jak najrychlejszego przeprowadzenia plebiscytu, a wyrazem tego żądania jest głos „Gazety Opolskiej", piszącej: „Sprawa terminu plebiscytu dziś wygląda tak, że Polacy górnośląscy domagają się stanowczo odbycia plebiscytu jak najrychlej, Niemcy zaś używają wszelkich sposobów, aby plebiscyt odłożyć w czasie albo nawet do lata". Z powodu stanu niepewności cierpi przede wszystkim rozwój gospodarczy kraju. Trudności sprowadzenia zboża siewnego na zasiewy jesienne oraz ostatnie uniemożliwienie transportu kartofli wpłynęły w poważnym stopniu na stan aprowizacyjny naszego kraju.

Bytom, 13 listopada 1920
[„Polacy górnośląscy domagają się przyspieszenia plebiscytu", „Kurier Lwowski" nr 276/1920]

Kazimierz Sokołowski (były żołnierz ochotnik) w dzienniku:

Odbyła się uroczystość wręczenia Piłsudskiemu, jako Naczelnemu Wodzowi i Pierwszemu Marszałkowi Polski, buławy. W ten sposób armia nasza złożyła powinny hołd człowiekowi, który ją do zwycięstwa powiódł, a przez część społeczeństwa polskiego dziś od czci i wiary odsądzony został. Ostatnimi bowiem czasy podniósł się szalony zgiełk i tumult przeciwko Komendantowi, a prym trzyma w tym „Rzeczpospolita" [Stanisława] Strońskiego i [Ignacego Jana] Paderewskiego. Tym więc lepiej, że wojsko, z bezpartyjnych szarych mundurów złożone, stanęło w poprzek kalumniarsko-zdradzieckim napaściom prawicy. Józef Piłsudski – mój Wódz i Marszałek – niech żyje!

Warszawa, 14 listopada 1920
[Kazimierz Sokołowski, „Dziennik 1920", Toruń 2018]

Z komentarza w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym":

Senat będzie. Nie ulega wątpliwości, że w Sejmie, po ostatniej tak smutnej awanturze, nastąpiło uspokojenie i przejawia się skłonność do kompromisowego załatwienia sprawy. Rozważniejsze żywioły na lewicy zdawały sobie przecież doskonale sprawę z tego, że w państwie, gdzie Sejm składa się w połowie z ludzi zupełnie niedojrzałych, niewyrobionych politycznie i niewykształconych, wprost niezbędna jest druga izba z wyższym cenzusem wykształcenia i wieku. [...]

Zrozumiano, pod wpływem oburzonej opinii, że w państwie polskim, które posiada 35 procent nie-Polaków, nie wolno tolerować brutalnych prób rozbijania Sejmu przez mniejszość. [...] Tymczasem zapewne także granice Polski będą już ostatecznie określone – tak, że nowe wybory do Sejmu obejmą cały obszar Rzeczpospolitej. [...] Dojdzie do zgody, aby Senat wychodził z wyborów powszechnych, ale opartych na wyższym cenzusie wieku i osiadłości.

Kraków, 14 listopada 1920
[„Ilustrowany Kurier Codzienny" nr 312/1920]

Z informacji Polskiego Czerwonego Krzyża:

Wobec konieczności stopniowego przejścia do pracy pokojowej, Komitet Główny zgodnie ze statutem postanowił przystąpić do planowej akcji opieki nad inwalidami. [...] Przy Ministerstwie Spraw Wojskowych istnieje już komitet opieki nad inwalidami, miasto Warszawa utworzyło fundację 50-milionową [...], istnieje Towarzystwo Kolonii dla Inwalidów pod przewodnictwem gen. [Józefa] Hallera, a poza tym szereg osób ofiarowało już grunty i fundusze dla inwalidów Wojska Polskiego. Nadszedł czas skoordynowania akcji społecznej w tej sprawie. [...]

Czerwony Krzyż organizuje gwiazdkę dla rannego i chorego żołnierza [pozostającego] na froncie i w szpitalach. W tym celu powołano specjalną komisję, która zajmie się gromadzeniem darów i upominków oraz urządzeniem gwiazdki.

Warszawa, 15 listopada 1920
[„Z Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża", „Czerwony Krzyż" nr 22/1920]

Z rezolucji Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego:

Rozstrzygnięcie Rady Ambasadorów [...] w sprawie Śląska Cieszyńskiego krzywdzi niesłychanie ludność polską na Śląsku, a przede wszystkim jej nauczycielstwo. [...] Nauczycielstwo polskie na Śląsku Cieszyńskim, które w dobrej czy złej doli szło zawsze z ludem i wskazywało mu drogę, wyraża silne przekonanie, że ostatnie słowo w sprawie Śląska Cieszyńskiego nie zostało jeszcze wypowiedziane. Polska nie śmie pozostawić w niewoli 160 tysięcy tylekrotnie wypróbowanej ludności polskiej na kresach zachodnich. [...]

Na zajętym chwilowo przez Czechów obszarze Śląska Cieszyńskiego panuje terror i anarchia. Za wiedzą i poparciem rządu czeskiego, pozbawia się ludność polską najświętszych praw, wydzierając jej mowę i prześladując polskość. Tysiącom dzieci polskich wydarto szkoły i nauczycieli. [...] Nauczycielstwo polskie na Śląsku oświadcza uroczyście, że nie przyłoży ręki do pojednania czesko-polskiego, dopóki nie nastąpi sprawiedliwe załatwienie sprawy śląskiej.

Cieszyn, 16 listopada 1920
[„Rezolucje walnego zebrania P.T.P.", „Gwiazdka Cieszyńska" nr 210/1920]

Michał Römer (polski ziemianin, prawnik) w dzienniku:

Minister spraw zagranicznych [Jozuas] Purycki [...] mnie spotkał i prosił, bym mu zreferował, co wiem o Wilnie. Byłem dziś u niego rano w ministerium i dość obszernie referowałem mu, a raczej udzieliłem mu wywiadu. Akurat w toku mojej z nim rozmowy zadzwonił telefon. To dzwonił poseł bolszewicki w Kownie, zawiadamiając o pogromie [gen. Piotra] Wrangla, o zajęciu Teodozji i Symferopola. [...] Purycki w odpowiedzi wyrażał radość serdeczną i nie ukrywał, że traktuje tę rzecz jako triumf nie tylko Rosji, ale rychło i Litwy.

Przykre mi to było jako Polakowi i jako obywatelowi Litwy, który by pragnął porozumienia Litwinów z Polakami litewskimi, rozumiejąc, że tylko ta zgoda może spoić i dać moc Litwie i że wszelkie czynniki trzecie w postaci Rosji i bolszewików są intruzami, którzy swoją pieczeń pieką i którzy nie dla Litwy kasztany wyciągać będą, a Litwa za nie płacić będzie musiała.

Kowno, 16 listopada 1920
[Michał Römer, „Dzienniki", t. 4, 1920–1930, Warszawa 2018]

Z przedruku z prasy berlińskiej:

„Kreuz-Zeitung", omawiając w obszernym artykule przyszłość miasta Gdańska, zaznacza, że najcięższym ciosem dla Gdańska jest zależność od ustawodawstwa celnego Polski. Kwestia celna i walutowa oddziela Gdańsk od Niemiec, wiąże go natomiast z Polską. Stanowisko Gdańska wobec Niemiec charakteryzuje fakt, że na ostatnim zebraniu Niemców gdańskich wyraźnie oświadczono, iż Gdańsk, jako miasto żyjące z handlu, nie może współdziałać w niemieckiej polityce represyjnej wobec Polski. Dziennik wyraża przekonanie, że Gdańsk pod względem politycznym coraz bardziej staje się miastem polskim, wobec czego za wszelką cenę należy starać się utrzymać niemiecki charakter miasta przynajmniej pod względem kulturalnym.

Bydgoszcz, 17 listopada 1920
[„Gdańsk staje się miastem polskim", „Ilustrowany Kurier Codzienny" nr 315/1920]

Starszy szeregowy Lech Dymecki (201. Ochotniczy Pułk Piechoty WP) w liście do rodziny:

Jak grom z jasnego nieba uderzył rozkaz z 17 listopada, który opiewa o demobilizacji ochotników i poborowych wzwyż od 1901 roku [...]. Bez kwestii więc będziemy już momentalnie zwolnieni. Dowódca pułku ma 20 listopada zameldować Dywizji o wykonaniu demobilizacji.

Pruszków, 18 listopada 1920
[„Lecha Jana Dymeckiego listy z frontu 1920", Warszawa 2004]

Z informacji „Gońca Częstochowskiego":

Operacje na Ukrainie rozwijają się niepomyślnie dla armii ukraińskiej. W tej chwili trwa silna ofensywa bolszewicka na froncie od Mohylowa Podolskiego aż do Derażni. W pierwszym dniu ofensywy ukraińskiej [...] operacje miały przebieg pomyślny. Armia ukraińska zajęła Zmierzynkę i posunęła się na całym froncie o

14 kilometrów, z powodu jednak absolutnego braku amunicji ofensywa załamała się na południu, skutkiem czego nastąpiło przerwanie frontu i głęboki rajd kawaleryjski ze strony bolszewików.

Częstochowa, 18 listopada 1920
[„Armia Petlury w odwrocie", „Goniec Częstochowski" nr 265/1920]

Z informacji w „Kurierze Lwowskim":

Wobec tego, że zbliżająca się ostra zima może w straszny sposób utrudnić tak pobyt w obozach koncentracyjnych, jak i powrót jeńców do kraju, i że każdy dzień zwłoki może kosztować setki istnień ludzkich – zebrani [w Warszawie] domagają się: 1) aby prowadzono w jak najspieszniejszym tempie umowę z rządem rosyjskim; 2) aby uskuteczniono przede wszystkim powrót kilkudziesięciu tysięcy jeńców wojennych i zakładników wojskowych; 3) aby rząd polski ze swej strony poczynił natychmiast wszelkie przygotowania do wymiany, dostarczając pociągów, pieniędzy itd.; 4) aby w skład delegacji do komisji mieszanej w Moskwie weszli ludzie nie tylko dobrej woli, ale przed wszystkim fachowi i jak najbardziej zdolni pod każdym względem do szybkiego i umiejętnego prowadzenia akcji; 5) aby delegacja ta wyjechała bez zwłoki, nie czekając na ukończenie przygotowań, związanych z całością sprawy.

Lwów, 19 listopada 1920
[„O przyspieszenie powrotu jeńców", „Kurier Lwowski" nr 281/1920]

 „Wiktoria 1920" – 31-odcinkowy cotygodniowy cykl ukazujący się w „Rzeczy o Historii" od 17 kwietnia do 13 listopada 2020 r., a także w innych partnerskich mediach. Cykl przygotowany przez Ośrodek KARTA na zlecenie Biura Programu Niepodległa w ramach obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości i odbudowy polskiej państwowości.

Biuro Programu Niepodległa jest państwową instytucją kultury powołaną do obsługi Programu Wieloletniego „Niepodległa" na lata 2017–2022. Dowiedz się więcej: www.niepodlegla.gov.pl

Realizacja zespołu KARTY: Zbigniew Gluza – koncepcja; Michał Ceglarek – wprowadzenia; Agnieszka Dębska – koordynacja; Dominika Budkus, Michał Ceglarek, Agnieszka Dębska, Jeremi Galdamez, Agnieszka Knyt – zespół; Ewa Kwiecińska – ikonografia; Izabela Kotapska – organizacja, i.kotapska@karta.org.pl

Kończymy cykl „Wiktoria 1920" dokładnie 100 lat po zakończeniu wojny Polski z Rosją bolszewicką – w połowie listopada 1920. Częste zdziwienie, że opowiadamy tak długo, świadczy, jak dalece nieznany był szerzej przebieg tej wojny. Gorąco dziękujemy Redakcji „Rzeczpospolitej" za bezinteresowne oddanie swych łamów dla takiej prezentacji. Cały program, dzięki któremu – w ślad za 31 cotygodniowymi odcinkami w „Rzeczy o Historii" – pojawiło się ponad pół tysiąca pojedynczych realizacji w mediach papierowych i elektronicznych, ogólnopolskich, lokalnych i polskich za granicą, dał szansę zrozumienia, czym było to ówczesne zwycięstwo. Polskie społeczeństwo obroniło nie tylko własne państwo. KARTA

Z informacji w „Kurierze Lwowskim":

Przedłużenie terminu plebiscytu na Górnym Śląsku staje się coraz nieznośniejsze. Ludność domaga się jak najrychlejszego przeprowadzenia plebiscytu, a wyrazem tego żądania jest głos „Gazety Opolskiej", piszącej: „Sprawa terminu plebiscytu dziś wygląda tak, że Polacy górnośląscy domagają się stanowczo odbycia plebiscytu jak najrychlej, Niemcy zaś używają wszelkich sposobów, aby plebiscyt odłożyć w czasie albo nawet do lata". Z powodu stanu niepewności cierpi przede wszystkim rozwój gospodarczy kraju. Trudności sprowadzenia zboża siewnego na zasiewy jesienne oraz ostatnie uniemożliwienie transportu kartofli wpłynęły w poważnym stopniu na stan aprowizacyjny naszego kraju.

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Historia
Tortury i ludobójstwo. Okrutne zbrodnie Pol Pota w Kambodży
Historia
Kobieta, która została królem Polski. Jaka była Jadwiga Andegaweńska?
Historia
Wiceprezydent, który został prezydentem. Harry Truman, część II
Historia
Fale radiowe. Tajemnice eteru, którego nie ma
Historia
Jak Churchill i Patton olali Niemcy