Spisek pełen znaków zapytania

„Remember, remember the fifth of November The Gunpowder Treason and Plot I know of no reason, Why Gunpowder Treason Should ever be forgot...”

Do niedawna tę pierwszą zwrotkę rymowanki znało i rozumiało jej znaczenie prawie każde angielskie i szkockie dziecko. Oczywiście, piszę to nieco złośliwie, ponieważ jak wskazują badania dotyczące wiedzy historycznej brytyjskich nastolatków, jest ona na naprawdę bardzo niskim poziomie. Przykładem może być sondaż przeprowadzony przez brytyjską firmę YouGov wśród osób w wieku od 16 do 24 lat na temat znaczenia i wyniku I wojny światowej. Blisko dwie trzecie badanych nie wiedziało, że Wielka Wojna zakończyła się w 1918 r. i kto ją wygrał. O spisek prochowy lepiej się nie pytać, bo wynik byłby zatrważający.

Tymczasem na spisku prochowym zbudowano całą filozofię brytyjskiego izolacjonizmu, którego w pewnym stopniu reperkusją jest nawet brexit. Ktoś może zwrócić uwagę, że ta moja paralela jest za daleka. Uważam jednak, że kryjący wiele zagadek zamach na króla Anglii i Szkocji Jakuba Stuarta i parlament z 5 listopada 1605 r. stał się kamieniem węgielnym angielskiego, a potem brytyjskiego ostracyzmu wobec kontynentalnej Europy.

416 lat temu 13 mężczyzn, wśród których kluczową rolę miał odegrać 35-letni kapitan Guy Fawkes, podjęło nieudaną próbę wysadzenia Izby Lordów. Spiskiem kierowało dwóch mężczyzn: 32-letni Robert Catesby, trzeci syn angielskiego szlachcica sir Williama Catesby, pana parafii Lapworth w hrabstwie Warwickshire, oraz wywodzący się z rodu hrabiów Northumberland Tomas Percy. Co łączyło tych 13 spiskowców? Królobójstwo potępiali wszyscy ówcześni ludzie, niezależnie od wyznania i narodowości. Dlaczego więc ci mężczyźni postanowili dokonać czynu tak haniebnego, że graniczył z bluźnierstwem? To pytanie pokazuje, jak fascynująca jest historia. Jeżeli będziemy na nią spoglądać jedynie z perspektywy jednoznacznie ocenianych faktów dokonanych, to lepiej w ogóle się nią nie zajmować.

O mały włos!

Spisek został odkryty dosłownie na minuty, jeżeli nie na sekundy przed eksplozją, kiedy Fawkes jeszcze podpalał lont. Natychmiast został poddany straszliwym torturom, błyskawicznie się załamał i wydał nazwiska pozostałych spiskowców. Czy wszystkich? Tego nie wiemy. Wiemy jednak, że spisek okazał się niezwykle korzystny dla izolacjonistycznej wizji przyszłego imperium brytyjskiego.

Spiskowców łączył katolicyzm, który westminsterska propaganda utożsamiała z wiernopoddaństwem wobec Rzymu, Paryża i Madrytu oraz spiskowaniem z irlandzkimi buntownikami. Spisek prochowy okazał się na rękę kontynuatorom elżbietańskiej koncepcji odcięcia Wysp Brytyjskich od interesów kontynentalnej Europy. Spiskowców opisano jako frustratów, którzy nie pogodzili się z rozejmem pokojowym Anglii z Hiszpanią, podpisanym po klęsce hiszpańskiej Wielkiej Armady i irlandzkiej wojny dziewięcioletniej.

O spisku wiemy zatem tyle, ile pozwolono nam wiedzieć. Catesby’ego zabito, kiedy próbował uciec z Londynu. Pozostałych pojmano i brutalnie torturowano. Ich zeznania, składane w agonalnym bólu, zostały w ogromnej części utajnione. Spiskowcom nie pozwolono na jakąkolwiek rzetelną obronę. Zamknięto im usta i włożono w nie własną interpretację powodów zamachu. Zamachowcy zostali straceni i poćwiartowani.

Paradoksalnie zamach stał się pożywką dla protestanckich rojalistów. Na jego opisie zbudowano całą ideologię izolacjonistyczną. Umocnił rolę monarchy jako głowy Kościoła anglikańskiego. Oznacza to, że wszelkie nominacje, święcenia czy zmiany wymagały od tej pory jego zgody – na takiej samej zasadzie jak to czyni papież w Kościele katolickim. Tak krytykowana przez protestantów symonia katolicka przybrała teraz protestanckie oblicze. Biskupami zostawali zasłużeni dla korony arystokraci, którzy z racji prawa do zakładania własnej rodziny łatwo ulegali zepsuciu i korupcji. Reforma Henryka VIII zamiast naprawić wyspiarskie chrześcijaństwo, zamieniła je w krwawą wojnę domową, przy której terror inkwizycji hiszpańskiej wydawał się niewinny.

Klęska Wielkiej Armady

Po śmierci Henryka VIII następowały wyniszczające naród interludia protestanckie i katolickie. Najpierw jego syn Edward VI, zrodzony z małżeństwa z Jane Seymour, przez swoją nadgorliwość zaprzepaścił angielską reformację, podobnie jak później jego przyrodnia siostra Maria, córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, zaszkodziła swoim fanatycznym katolicyzmem kontrreformacji.

Po dwojgu rodzeństwa przyrodniego na tronie Albionu zasiadła młoda, 25-letnia kobieta, która miała zmienić nie tylko Anglię, ale też cały świat. Nawet Filip II, król Hiszpanii – wówczas najpotężniejszego i najbogatszego imperium na świecie – zaczął bać się Anglii. Postrzegał protestancką Anglię jako dzieło diabła rządzone przez przedwcześnie postarzałą, łysiejącą, dziwaczną królową, która odrzuciła jego ofertę ślubu i doprowadziła do ścięcia katolickiej królowej Szkocji Marii Stuart, córki króla Szkocji Jakuba V i jego francuskiej żony Marii de Guise.