Katastrofa, wypadek, zamach? IPN odmówił śledztwa ws. rozbicia Tu-134 w Bułgarii, sąd rozpatrzy zażalenie

Chodzi o katastrofę lotniczą samolotu TU-134 bułgarskich linii lotniczych Balkan, do której doszło 16 marca 1978 r. w okolicach wsi Gabare w Bułgarii. Zginęły wtedy 73 osoby, w tym 37 Polaków. Do dzisiaj nie zostały wyjaśnione przyczyny tej tragedii. Wokół wypadku narosło wiele niejasności.

Pod koniec 2021 roku, bliscy ofiar złożyli do pionu śledczego IPN zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Dołączyli m.in. 700 stron aktu postępowania prowadzonego przez bułgarskich śledczych, które otrzymali w sofijskim archiwum. Zaznaczyli, że ciągle utajnionych jest ok. 200 stron dokumentów, w tym prawdopodobnie oględziny i zapis z czarnej skrzynki.

Rodziny chcą śledztwa

Już pod koniec marca prokurator IPN wydał jednak decyzję o odmowie wszczęcia śledztwa.

Prokurator Małgorzata Kuźniar-Plota uznała, że nie ma podstaw do twierdzenia, że doszło do popełnienia zbrodni komunistycznej. Prokurator dodała, że wnioskodawcy nie udowodnili, że za katastrofą stali funkcjonariusze bułgarskiego państwa komunistycznego.

Na postanowienie to pełnomocnicy rodzin ofiar złożyli zażalenie. Sąd Okręgowy w Warszawie rozpatrzy je 20 lipca. Wskazali m.in., że śledczy nie wykonali wszystkich czynności, aby wyjaśnić okoliczności tragedii.

O tajemniczej katastrofie lotniczej napisaliśmy w wydaniu magazynowym Plus Minus „Rzeczpospolitej” wiosną poprzedniego roku.

Czytaj więcej

Plus Minus

Tajemnica katastrofy lotu do Warszawy w 1978 r.

W sprawie wypadku bułgarskiego tupolewa tamtejsze służby od początku zdawały się kierować śledztwo w ślepą uliczkę. Choć zbliża się już 43. rocznica tragedii, rodziny i przyjaciele ofiar wciąż nie znają jej przyczyn. Czy wywalczą chociaż godne upamiętnienie swych bliskich?

Wśród pasażerów, którzy zginęli, był ówczesny kierownik Ministerstwa Kultury i Sztuki Janusz Wilhelmi, brat znanego aktora, Marina Niecikowska – żona aktora Ignacego Gogolewskiego, kolarze z narodowej kadry torowej grupy sprinterskiej, bułgarskie gimnastyczki artystyczne. Były też osoby, które wracały z wyjazdów turystycznych z Bułgarii oraz Turcji.

Następnego dnia w polskich gazetach znalazły się zaledwie kilkuzdaniowe notki o katastrofie, bułgarskie media też milczały. „New York Times” 17 marca 1978 r. napisał: „Źródła na lotnisku podały, że samolot najprawdopodobniej eksplodował, ale urzędnicy odmówili udzielenia dalszych informacji”.

Zamach, awaria?

W bułgarskiej gazecie „Trud” znalazło się stwierdzenie, że jedynym świadkiem katastrofy był pasterz Hristo Dinkin, który gdy na miejscu pojawiły się służby, powtarzał jak obłąkany: „Samolot leciał od wschodu. Usłyszałem jak buczy i pobiegłem, lecz nagle powietrze zaczęło płonąć i samolot wybuchł”. Ogień spadł również na niego. Były komendant straży pożarnej we Wracy w 1978 r. Trajko Cenow w wypowiedzi dla gazety „Trud” stwierdził: „Skłaniam się do tego, że w samolocie była podłożona bomba”.

Z kolei Andrzej Werblan, pod koniec lat 70. sekretarz KC PZPR, w 2003 r. opisując sylwetkę Janusza Wilhelmiego, stwierdził, że samolot „po starcie zderzył się w powietrzu z bułgarskim migiem”. Gazeta „Trud” natrafiła na wiadomość agencji belgradzkiej „Tanjug” z tego samego dnia, z której wynikało, że niezidentyfikowany samolot naruszył przestrzeń powietrzną byłej Jugosławii i skierował się w kierunku Bułgarii. Dziennikarz bułgarskiej gazety spekulował, że najprawdopodobniej postawiono wtedy w stan gotowości wojska rakietowe. Czy doszło do omyłkowego zestrzelenia samolotu?