Katastrofa „Titanica” zaczęła się w stoczni

Zapewne widzieliście państwo wspaniały – nagrodzony 11 Oscarami! – film „Titanic” Jamesa Camerona z 1997 r., dlatego o przebiegu samej tragedii pisał nie będę, bo wszyscy wszystko wiedzą. Zresztą z powodu rocznicy było pewnie sporo artykułów opisujących zarówno sam statek (niesłychanie luksusowy), jak i dramatyczną noc jego zatonięcia, gdy zginęło ponad 1,5 tysiąca ludzi. O tym łatwo przeczytać. Natomiast ja, korzystając z tej rocznicy, chciałbym napisać o „Titanicu” i jego katastrofie z punktu widzenia techniki – jestem wszak inżynierem (chociaż nie okrętowym).

Pomysł na pokonanie konkurencji

Koncepcja budowy trzech ogromnych i superluksusowych statków do kursowania pomiędzy Europą i Ameryką powstała w 1907 r. Linie żeglugowe White Star Lines musiały się wtedy pogodzić z faktem, że „Błękitną Wstęgę Atlantyku” (nagrodę za najszybsze przepłynięcie z Europy do Ameryki) zdobył parowiec „Mauretania” należący do floty Cunarda, a linie White Star, aspirujące do tego, żeby dzierżyć priorytet przy przewozach pasażerskich między Europą i Ameryką, nie miały wówczas szans na zbudowanie szybszego statku. W związku z tym podczas spotkania towarzyskiego dyrektora linii White Star, Bruce’a Ismaya, i prezesa rady nadzorczej stoczni Harland & Wolff, Williama Pirrie, wymyślono, żeby zbudować statki wprawdzie nie szybsze od zwycięskiej „Mauretanii” i jej bliźniaczki „Lusitanii”, ale większe. Postanowiono od razu zbudować trzy takie same wielkie liniowce. Przyjęto, że każdy taki nowy statek będzie o sto stóp dłuższy od konkurentów i bardziej komfortowy. Budowę powierzono oczywiście stoczni Harland & Wolff. Głównym konstruktorem został Thomas A. Andrews.

„Titanic” był drugim z serii owych ogromnych luksusowych transatlantyków. Wcześniej zbudowano bliźniaczy statek o nazwie „Olympic”, a jako następny był budowany „Gigantic” (jego nazwę zmieniono na „Britannic”).

„Olympic” został zwodowany 20 października 1910 r. i był reklamowany jako największy statek świata. Istotnie miał 269 m długości i żaden inny statek mu nie dorównywał. Ale pół roku później (31 maja 1911 r.) zwodowano „Titanica”, który miał wprawdzie taką samą długość, ale nieznacznie większą wyporność, co pozwoliło liniom White Star ponownie robić wrzawę medialną, że oto znowu pojawia się „największy statek świata”. Czysty chwyt reklamowy!

Feralny rejs „Titanica”

Jak wiadomo, statek wyruszył z Southampton w samo południe 10 kwietnia 1912 r. i najpierw popłynął do Cherbourga we Francji, żeby zabrać 150 pasażerów ze statku „Nomadica”, który nie mógł płynąć przez ocean, ponieważ w Anglii był strajk górników i brakowało węgla. Z tych samych powodów miejsce na „Titanicu” otrzymało też wielu pasażerów innych statków unieruchomionych w Anglii. Cieszyli się, że popłyną na tym wspaniałym liniowcu – nie wiedząc, że popłyną po śmierć...

„Titanic” mógł zabrać na pokład 2435 pasażerów, ale zabrał tylko 1324. Gdyby miał pełne obłożenie, liczba ofiar byłaby jeszcze większa. Ale podczas katastrofy zginęła większość członków załogi, która liczyła dokładnie 892 osoby, stąd łączna liczba ofiar to około 1,5 tys.

Warto odnotować małą ciekawostkę wskazującą na to, że przeczuć lepiej nie lekceważyć. Otóż podczas wypływania z portu Southampton miał miejsce mały wypadek. Pod wpływem gwałtownego strumienia wody poruszonej ogromnymi śrubami „Titanica” urwał się z cum statek „New York” i omal nie doszło do zderzenia. Nic złego się nie stało, ale wypłynięcie „Titanica” opóźniło się o godzinę. Kilku pasażerów uznało to za zły znak i zdecydowało się opuścić statek podczas ostatniego postoju w Europie w porcie Queenstown w Irlandii. Zapewne w ten sposób uratowali życie...

Uwarunkowania katastrofy

O tym, dlaczego za późno zobaczono górę lodową, z którą statek się zderzył, napisano całe tomy. O tym, jak źle ewakuowano pasażerów, też łatwo przeczytać. Że szalup było za mało – to też wiadomo. Stocznia chciała umieścić na statku (zgodnie z projektem) 48 szalup. Mogłyby uratować 2886 osób. Ale dyrektor White Star Lines, wspomniany wyżej Bruce Ismay, zdecydowanie odmówił, twierdząc, że to niepotrzebny koszt i że tak duża liczba szalup brzydko wygląda. Alexander Carlisle, dyrektor stoczni, wspominał później, że o liczbie szalup dyskutowano zaledwie przez 15 minut, podczas gdy na temat dywanów w kabinach pierwszej klasy debatowano dwie godziny.

Ostatecznie na statku zastosowano 16 szalup. O wiele za mało! W dodatku w czasie katastrofy w większości zabrały one o wiele mniej rozbitków, niż wynosiła ich pojemność. Szalupa nr 7, opuszczona jako pierwsza, zabrała zaledwie 28 osób, podczas gdy przeznaczona była dla 65 ludzi. Dokładnie tak samo było z szalupą nr 6. Ostatnie opuszczone szalupy, oznaczone A i B, każda o pojemności 47 osób, zabrały tylko po 12 rozbitków.

Haniebną rzeczą w tej katastrofie był fakt, że blokowano dostęp do szalup pasażerom niższych klas, ratując przede wszystkim pasażerów pierwszej klasy. W efekcie spośród 329 pasażerów tej klasy zginęło 130. Też dużo, ale prawie dwie trzecie uratowano. Natomiast spośród 710 pasażerów trzeciej klasy zginęło aż 536 osób. Więcej niż trzy czwarte! Ale o tym wiedzą wszyscy. Natomiast o tym, że powód zatonięcia był ściśle związany z zastosowaną technologią budowy statku, mało kto wie. Spróbuję więc przybliżyć państwu te szczegóły, bo warto o tym ważnym wydarzeniu wiedzieć coś więcej niż to, co wiedzą wszyscy.

Zły system wynagradzania pracowników

Kadłub „Titanica” budowany był z płyt z miękkiej stali. Miały one w większości rozmiary 1,8 x 10,4 m i były łączone nitami, których użyto w sumie ponad 3 mln. Płyty te zdały egzamin. Wygięły się, gdy statek uderzył burtą o górę lodową, ale wytrzymały. Natomiast puściły nity, którymi te płyty były łączone, przez co w kadłubie powstał otwór. Wąska szczelina, a nie ogromna dziura, jak początkowo sądzono! Szczelina ta miała zaledwie 1 cm szerokości, ale aż 90 m długości. Bo na tak ogromnej długości puściły od uderzenia nity!

Właśnie ta długość zadecydowała o tragedii, bo woda wdarła się aż do sześciu przedziałów wodoszczelnych. Przy zalaniu czterech przedziałów – dzięki posiadaniu pomiędzy przedziałami grodzi wodoszczelnych – „Titanic” pozostałby na powierzchni. Z tego powodu firma Stone & Lloyd, która wyprodukowała owe grodzie wodoszczelne, ogłaszała w prasie, że „Titanic” jest „niezatapialny”. Konstruktor statku, wspomniany wyżej Thomas A. Andrews, znał jednak prawdę. Gdy się dowiedział, że woda wdziera się do sześciu przedziałów, powiedział kapitanowi Smithowi, że statek zatonie. Dzięki temu w porę wysłano radiem sygnał SOS, który sprowadził statek „Carpathia” ratujący rozbitków, a akcję ewakuacji pasażerów rozpoczęto wcześniej. Niestety, sam Andrews zginął na tonącym statku.

Ale czemu puściły nity? Otóż z powodu systemu wynagradzania pracowników stoczni zajmujących się nitowaniem. Każdy nit był wbijany w stoczni przez czterech robotników: podgrzewacza, który go rozżarzał, chwytacza, który go umieszczał w otworze wywierconym w obu łączonych płytach, trzymacza, który trzymał główkę nitu, i grzmociarza, który zakuwał nit po drugiej stronie. Byli oni opłacani w zależności od liczby wbitych nitów... spieszyli się więc, żeby więcej zarobić.

Był także dodatkowy powód do takiego pośpiechu. Otóż właśnie w czasie budowy „Titanica” stocznia zaczęła wprowadzać innowację w postaci nitowania maszynowego. Nitownice hydrauliczne miały zastąpić robotników, pozbawiając ich definitywnie zarobku, dlatego chcieli oni wcześniej wbić ręcznie jak najwięcej nitów i zarobić jak najwięcej pieniędzy.

Ręczne zakuwanie twardych nitów było bardzo czasochłonne. W celu skrócenia czasu zakuwania pojedynczego nitu kowale pracujący przy „Titanicu” zaczęli je wykonywać ze stali o większej zawartości węgla, którą uzyskiwali, dodając do czystej stali żużel. Takie nity były miększe, a więc łatwiejsze do zakuwania, w wyniku czego robotnicy więcej zarobili. Nikt jednak nie zastanawiał się przy tym, że nity ze stali o większej zawartości węgla stają się słabe i kruche w niskich temperaturach! Tymczasem przy zderzeniu z górą lodową woda morska miała bardzo niską temperaturę i dlatego nity puściły. Na całej długości! Gdyby nitowanie było prowadzone już za pomocą tych nowoczesnych (wdrażanych dopiero) maszyn hydraulicznych, statek by przetrwał, bo te mechaniczne nitownice wykorzystywały wyłącznie nity wykonane fabrycznie, gdzie zawartość węgla w stali była bardzo rygorystycznie sprawdzana. „Titanic” dopłynąłby do Nowego Jorku z niewielkim wgnieceniem na całkowicie szczelnym kadłubie i ze zdrowymi pasażerami, wspominającymi z rozbawieniem przygodę, jaka im się zdarzyła na morzu. Ale pracę wykonywali ludzie pracujący w systemie wynagradzania, który premiował wyłącznie ilość, a nie jakość. No i skończyło się tak, jak się skończyło...

Losy bliźniaków

Tragedia „Titanica” oczywiście odbiła się na losach bliźniaczych statków. „Olympica” wprawdzie przebudowano, zainstalowano więcej łodzi ratunkowych i dodano podwójne dno, ale szczęście mu nie sprzyjało. Uległ zderzeniu z brytyjskim krążownikiem HMS „Hawke”, a w 1934 r. w gęstej mgle staranował i zatopił amerykański latarniowiec „Nantucket”. Armatorzy mieli dość tych wypadków i w 1935 r. „Olympic” został przeznaczony na złom.