Strefy osiedlenia – czerty osedlosti: pierwsze ograniczenia

Nie sposób oddzielić dziejów Żydów polskich od dokonanych przez Rosję zaborów Rzeczypospolitej.

Aktualizacja: 16.06.2008 18:21 Publikacja: 16.06.2008 15:36

Strefy osiedlenia – czerty osedlosti: pierwsze ograniczenia

Foto: Rzeczpospolita

O ile caryca Elżbieta zakazała w 1744 r. „wrogom Chrystusowym” wjazdu do imperium, o tyle ten stan uległ zmianie po 1772 r. wraz z „połknięciem” przez Katarzynę II ziem w pierwszym rozbiorze. Pojawiły się wówczas gubernie: mohylewska i połocka (witebska), których ludność różniła się od rosyjskiej. Żydom pozwolono wstępować do stanu kupieckiego i mieszczańskiego, a nawet – w odróżnieniu od ich pobratymców z ziem rosyjskich – przemieszczać się do innych miast. Trudno się dziwić, że białoruscy kupcy żydowscy niebawem pojawili się w Smoleńsku, a nawet Moskwie. Wywołało to oczywiście samoobronę kupiectwa i ograniczenie (1786 r.) Żydom prawa wstępowania do obu stanów jedynie do dawnych ziem Rzeczpospolitej.

Supliki kupców rosyjskich przybrały w grudniu 1791 r. postać ukazu Katarzyny II zezwalającego Żydom osiedlać się tylko w obu guberniach białoruskich oraz w namiestnictwie jekaterynosławskim i obwodzie taurydzkim (na Krymie)

Supliki kupców rosyjskich przybrały w grudniu 1791 r. postać ukazu Katarzyny II zezwalającego Żydom osiedlać się tylko w obu guberniach białoruskich oraz w namiestnictwie jekaterynosławskim i obwodzie taurydzkim (na Krymie). Wzmacniało to ochronę kupców „wewnętrznych guberni” przed żydowską konkurencją, pobudzając przy tym gospodarczy rozwój ziem tzw. Nowej Rosji, w tym niedawno zdobytego Krymu. Ludności żydowskiej nie prześladowano, odgórnie jednak wiele magistratów zabraniało jej handlu alkoholem i tytoniami, a od 1783 r. zakazywano ziemianom oddawania Żydom szynków w arendę. Utrzymanie (z powodów fiskalnych) kahałów z równoczesnym podporządkowaniem żydowskich mieszkańców samorządom powodowało zamieszanie w administracji.

Drugi rozbiór wlał w granice Rosji masy nowych żydowskich poddanych, toteż w 1794 r. caryca ponownie określiła gubernie ich osiedlenia: mińską, mohylewską i połocką (witebską) oraz ziemie Małej Rosji

Drugi rozbiór wlał w granice Rosji masy nowych żydowskich poddanych, toteż w 1794 r. caryca ponownie określiła gubernie ich osiedlenia: mińską, mohylewską i połocką (witebską) oraz ziemie Małej Rosji: gubernię izjasławską (później wołyńską), bracławską (później podolską), kijowską, czernihowską i nowogrodzko-siewierską (później połtawską). Po trzecim rozbiorze doszły gubernie litewskie: wileńska i grodzieńska. Nie oznaczało to ostatecznego kształtu „żydowskiej strefy”. Po toczonych we władzach dyskusjach w 1799 r. dodano gubernię kurlandzką.

W strefie osiedlenia (termin ten będzie oficjalnie użyty dopiero w czasach Mikołaja I) ludność żydowska będzie rusyfikowana, także przez wprowadzanie do żydowskich szkół języka rosyjskiego. Uczono jednak także polskiego i niemieckiego, gdyż przyjęcie Żydów do władz samorządowych było uzależnione od znajomości jednego z trzech języków. Planowano utworzyć świeckie szkoły dla żydowskich dzieci. Władze popierały też neofitów, którym pozwalano nabywać dobra ziemskie lub prowadzić interesy poza strefą osiedlenia.

Andrzej Nieważny, historyk z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku

O ile caryca Elżbieta zakazała w 1744 r. „wrogom Chrystusowym” wjazdu do imperium, o tyle ten stan uległ zmianie po 1772 r. wraz z „połknięciem” przez Katarzynę II ziem w pierwszym rozbiorze. Pojawiły się wówczas gubernie: mohylewska i połocka (witebska), których ludność różniła się od rosyjskiej. Żydom pozwolono wstępować do stanu kupieckiego i mieszczańskiego, a nawet – w odróżnieniu od ich pobratymców z ziem rosyjskich – przemieszczać się do innych miast. Trudno się dziwić, że białoruscy kupcy żydowscy niebawem pojawili się w Smoleńsku, a nawet Moskwie. Wywołało to oczywiście samoobronę kupiectwa i ograniczenie (1786 r.) Żydom prawa wstępowania do obu stanów jedynie do dawnych ziem Rzeczpospolitej.

Historia
Tortury i ludobójstwo. Okrutne zbrodnie Pol Pota w Kambodży
Historia
Kobieta, która została królem Polski. Jaka była Jadwiga Andegaweńska?
Historia
Wiceprezydent, który został prezydentem. Harry Truman, część II
Historia
Fale radiowe. Tajemnice eteru, którego nie ma
Historia
Jak Churchill i Patton olali Niemcy