Auschwitz, 27 stycznia 1945 roku: Obojętność wyzwolicieli

27 stycznia 1945 roku Rosjanie oswobodzili największy niemiecki obóz zagłady. Jak byli więźniowie wspominają ten dzień.

Aktualizacja: 27.01.2023 08:14 Publikacja: 26.01.2019 23:01

Wyzwolenie wyglądało zupełnie inaczej, niż przedstawiała je później propaganda – opowiadają byli wię

Wyzwolenie wyglądało zupełnie inaczej, niż przedstawiała je później propaganda – opowiadają byli więźniowie. Na zdjęciu Sowieci z więźniarkami

Foto: AP

W związku z 78. rocznicą wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau przypominamy tekst z 2010 roku.

Tego dnia panował dotkliwy mróz, obóz pokrywała gruba warstwa śniegu. Alejki między barakami zalegały stosy popiołu po spalonych dokumentach obozowej kancelarii. Tliły się jeszcze pozostałości magazynów, widać było fragmenty wysadzonych w powietrze komór gazowych i krematoriów. Ostatnie z nich – o numerze V – zburzono zaledwie 24 godziny wcześniej. Był 27 stycznia 1945 roku.

W KL Auschwitz panowała cisza. Tylko z oddali dobiegała kanonada, słychać było dalekie echo armat zbliżającego się frontu. Na terenie olbrzymiego kompleksu Auschwitz -Birkenau przebywało wówczas zaledwie około 7 tysięcy więźniów. Głównie dzieci i chorych. Resztę SS pognało na Zachód w tak zwanych marszach śmierci. Choć tamtego dnia więźniowie już od dłuższego czasu nie widzieli strażników, nadal bali się wyjść z baraków.

Czytaj więcej

80. rocznica powstania w getcie warszawskim. Nie bądź obojętny

– Nagle zobaczyłem przemykające między budynkami postacie. W zielonych mundurach i z bronią. Na początku nie miałem pojęcia, co się dzieje. Dopiero po pewnym czasie, gdy jeden z przebiegających obok mężczyzn rzucił parę słów po rosyjsku, zorientowałem się, o co chodzi. Nie mogłem uwierzyć, że to już koniec koszmaru – wspomina Henryk Duszyk (numer obozowy 192692).

Pochodzi z Warszawy, do Auschwitz wywieziono go w czasie powstania warszawskiego, w sierpniu 1944 r. Miał wówczas dziewięć lat. Do innych obozów trafili też jego ojciec i siostra. Przeżył tylko on. Osiem miesięcy za drutami zniszczyło jego zdrowie. Do dziś boryka się z wieloma nabytymi w Auschwitz chorobami. Dwa razy został skatowany przez esesmanów za to, że bawił się w "nieodpowiednim miejscu".

– Przyjście Sowietów było dla mnie prawdziwym wstrząsem. Po miesiącach głodu, chorób i upokorzeń byłem wolny. To było wielkie zaskoczenie, bo wszyscy mieliśmy pewność, że nie wyjdziemy z Auschwitz żywi, że zostaniemy tam na zawsze. W takim miejscu traci się wszelką nadzieję – opowiada Duszyk.

Głód i zimno

Kilka tysięcy więźniów pozostawionych w Auschwitz przeżyło dzięki zbiegowi okoliczności. Niemcy zamierzali bowiem zrównać obóz z ziemią wraz ze znajdującymi się w nim ludźmi. Nie docenili jednak szybkości posuwania się Sowietów i po prostu nie zdążyli zatrzeć wszystkich śladów ludobójstwa. Rozstrzelali "tylko" 700 więźniów. Resztę, wbrew rozkazom Heinricha Himmlera, pozostawili na miejscu.

– Jak zapamiętałam tamten dzień? Byłam straszliwie głodna i było mi bardzo zimno. Szukałam w opuszczonych barakach jedzenia – opowiada pani Hanna Wardak (numer 86760), również wywieziona do Auschwitz w trakcie powstania. Miała wówczas siedem lat. – Sowieci? Widziałam ich dwóch. Szli z jakimiś sznurami i, przechodząc obok mnie i innych dzieci, nawet na nas nie spojrzeli. Nie dali nam nic do jedzenia, nie pomogli – opowiada.

Czytaj więcej

Dyrektor Muzeum Auschwitz nagrodzony National Leadership Award

Wraz z innymi dziewczynkami pani Wardak sporządziła prowizoryczne sanki dla najmłodszych dzieci i całą grupą wyszli z obozu. – Znaleźliśmy się na drodze. Było potwornie zimno. Grzęźliśmy w śniegu. Pamiętam, że mijaliśmy kolumnę sowieckich czołgów. Znowu całkowita obojętność. Pomocy udzielili nam dopiero Polacy, gdy doszłyśmy do jakiejś miejscowości – wspomina.

W obozie była jednym z dzieci wykorzystywanych do eksperymentów medycznych przez doktora Józefa Mengele. Przebił jej oba bębenki w uszach, zakraplał jej oczy chemikaliami – podobno by zmienić kolor źrenicy z zielonego na niebieski – w wielu miejscach nacinał skórę i wstrzykiwał rozmaite substancje. – Minęło tyle lat, a ja nadal panicznie się boję strzykawki. Do dziś mam również zrujnowane zdrowie – podkreśla.

Końska padlina

Również pani Kazimiera Wasiak (numer 83803), która do obozu trafiła jako 11-letnia dziewczynka w 1944 roku, spotkała się z obojętnością wyzwolicieli. – Przebiegli obok, chyba ścigali jakichś Niemców. Nas jakby nie zauważyli – relacjonuje. – Czy dali nam jakieś jedzenie? Skądże. Ale skąd niby ci biedni ludzie mieliby je wziąć. Oni sami byli piekielnie głodni.

Sowieci po kilku godzinach rozbili przed barakiem, w którym znajdowała się pani Wasiak i inne dzieci, kuchnię polową i przynieśli kawałki końskiej padliny. – Byłyśmy potwornie głodne. W obozie karmili nas zupą, w której pływały tłuste, rozgotowane robaki. Błagaliśmy Sowietów, by nam dali choć kawałek mięsa, ale oni rzucali tylko kości w śnieg. Rzucaliśmy się na nie, wydłubywaliśmy z zasp i ogryzaliśmy – opowiada Kazimiera Wasiak.

Czytaj więcej

Era sądowych rozliczeń ze zbrodniami III Rzeszy odchodzi w przeszłość. Nie trwała długo i objęła nielicznych

Podobnie jak pani Wardak wraz z innymi dziećmi przeszła przez przecięte przez bolszewików druty i udała się po pomoc w stronę polskich wiosek. Z kolei Henryk Duszyk bardzo pozytywnie zapamiętał sowieckich żołnierzy. – Jeden z nich poklepał mnie po ramieniu i dał mi dwie konserwy. Potem od innego dostałem kilka kostek cukru. Nie mogę nic złego o nich powiedzieć. Ci ludzie uratowali nam życie – mówi.

Pani Kazimiera Wasiak: – Nie ulega wątpliwości, że zawdzięczam Sowietom wszystko. Gdyby nie oni, nie rozmawiałabym teraz z panem. Więźniom Auschwitz oni naprawdę przynieśli wyzwolenie. Ale z drugiej strony to wyzwolenie wyglądało zupełnie inaczej, niż przedstawiała je później propaganda.

Sowiecki paradoks

Z czasem, gdy miasto Oświęcim znalazło się pod regularną okupacją bolszewicką, Sowieci zrobili w obozie wiele wstrząsających zdjęć pokazywanych później w kronikach filmowych. Zorganizowali kilka polowych szpitali i, we współpracy z Polskim Czerwonym Krzyżem, zaczęli pomagać ocalonym więźniom.

– O tym też nie można zapomnieć. Naprawdę zrobili sporo dobrego – mówi dr Andrzej Strzelecki, historyk pracujący w muzeum znajdującym się na terenie obozu, autor książki "Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz". – Wystąpił tu historyczny paradoks. Żołnierze, którzy reprezentowali komunistyczny totalitaryzm, przynieśli wolność więźniom innego totalitaryzmu.

W tym kontekście można wytłumaczyć to, że reakcja żołnierzy Armii Czerwonej na to, co zobaczyli w Auschwitz, mogła się różnić od reakcji żołnierzy US Army wyzwalających obozy na froncie zachodnim.

Człowiek sowiecki, sam uciemiężony przez dyktaturę, był znacznie bardziej oswojony z podobnymi widokami. Sam mógł być kiedyś więźniem łagru, a już na pewno w obozie siedział jakiś jego krewny lub znajomy.

Także przebieg wojny na Wschodzie był znacznie bardziej okrutny niż na Zachodzie. To, co Sowieci zobaczyli w KL Auschwitz, nie było więc dla nich tak szokujące.

– Rozmawiałem z wieloma byłymi więźniami tego obozu, którzy byli w nim do końca. Z kilkoma jestem zaprzyjaźniony. Wszyscy mówili mi, że uważają Sowietów za swoich wyzwolicieli. Czym innym była bowiem polityka Stalina czy to, co Armia Czerwona robiła w innych miejscach. W Auschwitz po prostu uratowała ludziom życie – podkreśla dr Strzelecki.

I przytacza relację pewnej obozowej lekarki, osoby o zdecydowanie antykomunistycznych poglądach, represjonowanej w PRL. 27 stycznia wyszła naprzeciw sowieckim żołnierzom wkraczającym na teren Auschwitz i zwróciła się do nich słowami: "Witajcie, oswobodziciele". Zachowały się zdjęcia, na których lekarka ta pokazuje Sowietom dół ze stosem zamordowanych przez esesmanów więźniów.

W związku z 78. rocznicą wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau przypominamy tekst z 2010 roku.

Tego dnia panował dotkliwy mróz, obóz pokrywała gruba warstwa śniegu. Alejki między barakami zalegały stosy popiołu po spalonych dokumentach obozowej kancelarii. Tliły się jeszcze pozostałości magazynów, widać było fragmenty wysadzonych w powietrze komór gazowych i krematoriów. Ostatnie z nich – o numerze V – zburzono zaledwie 24 godziny wcześniej. Był 27 stycznia 1945 roku.

Pozostało 94% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Historia
Tortury i ludobójstwo. Okrutne zbrodnie Pol Pota w Kambodży
Historia
Kobieta, która została królem Polski. Jaka była Jadwiga Andegaweńska?
Historia
Wiceprezydent, który został prezydentem. Harry Truman, część II
Historia
Fale radiowe. Tajemnice eteru, którego nie ma
Historia
Jak Churchill i Patton olali Niemcy