Szczególnie kiedy dotyczy to tak kontrowersyjnego procederu, jakim jest proces nad człowiekiem, który nie może się już bronić. Bywa, że dowody winy są bezsprzeczne. Nie ma wówczas wątpliwości, że wyrażanie opinii o czyjejś odpowiedzialności opiera się na twardym materiale dowodowym, którego nikt nie jest w stanie zdeprecjonować. Tak mamy w przypadku wielu wielkich zbrodniarzy wojennych.
Ludzie, którzy na przykład zaprzeczają udokumentowanemu ludobójstwu, są zwyczajnie oszustami i z zawodem historyka nie mają wiele wspólnego. Kto twierdzi, że nie było KL Auschwitz, zbrodni katyńskiej, masakry nankińskiej, cierpienia Ormian czy rzezi wołyńskiej jest po prostu oszustem. Takich ulepszaczy historii znam wielu.
Istnieje też inna forma rozliczeń z przeszłością, która u mnie budzi wstręt i niepokój. Sztandarowym przykładem takiego niezwykle obrzydliwego widowiska był „trupi synod” zwołany w 897 r. w Rzymie przez papieża Stefana VI.
Opętany żądzą zemsty biskup Rzymu nakazał wyjąć z grobu zwłoki swojego poprzednika papieża Formozusa, ubrać je w szaty pontyfikalne i posadzić na papieskim tronie. Wokół rozkładającego się trupa toczył się jeden z najbardziej groteskowych, a jednocześnie ponurych procesów w historii świata. Pozbawiony prawa do obrony papież Formozus został pośmiertnie oskarżony o apostazję. Szczytem absurdu był wyrok skazujący go na śmierć. Z oczywistych powodów nie mógł zostać wykonany, ale ogarnięty żądzą zemsty papież Stefan VI kazał wrzucić truchło swojego poprzednika do Tybru. Zanim to jednak uczyniono, Stefan VI odciął zwłokom Formozusa trzy palce prawej ręki – te, „którymi błogosławił, namaszczał i składał przysięgę”.
„Trupi synod” wcale nie zdeprecjonował pontyfikatu Formozusa, a jedynie ośmieszył obłędnie mściwego papieża Stefana VI. Przez wieki proces ten był uważany za jedno z najbardziej wstydliwych wydarzeń w historii Kościoła. Nikt z następców Stefana VI nie zastanawiał się, czy miał on rację, oskarżając Formozusa. To nie proces był ważny, ale sposób jego przeprowadzenia. Uczynił on ze Stefana VI największego błazna w historii chrześcijaństwa, a z Formozusa najsmutniejszą ofiarę ludzkiej nienawiści. „Trupi synod” wbrew zamiarom jego organizatora dowiódł, że historia nie znosi poprawek. Żadna pośmiertna degradacja, próba odebrania tytułu czy godności nie jest niczym innym jak tylko ośmieszeniem i całkowitą kompromitacją osoby, która postuluje takie działanie.
