Księżniczka z La Almoloi

Duński archeolog Christian Thomsen już w XIX stuleciu wyróżnił trzy epoki: kamienia, brązu i żelaza. W XX wieku naukowcy marksistowscy dzielili dzieje na pięć epok: wspólnoty pierwotnej, niewolnictwa, feudalizmu, kapitalizmu i socjalizmu. Jeszcze inny podział zaproponował Szwajcar Johann Jakob Bachofen (1815–1887) – na epokę matriarchatu, świata zdominowanego przez kobiety, trwającą aż do momentu, gdy w gospodarce zaczęło dominować pasterstwo będące domeną mężczyzn, a stało się to w epoce brązu – od tego momentu rozpoczął się patriarchat, w której to epoce żyjemy do dziś.

Silniejsza słabsza płeć

Polski prehistoryk prof. Zygmunt Krzak w swoim pomnikowym dziele „Od matriarchatu do patriarchatu” (Wydawnictwo Trio, Warszawa 2007) przedstawia matriarchat jako epokę, „kiedy główną siłę w społeczeństwie stanowiły kobiety, mające przewagę społeczną i polityczną. Epokę tę [Bachofen] uważał za etap, fazę rozwoju ludzkości w przeszłości. Matriarchat istniał przed patriarchatem (...). Kobieta pod względem fizycznym, siłowym jest słabsza od mężczyzny, ale w okresie matriarchatu potrafiła zająć czołowe miejsce w kulcie dzięki religijnym święceniom i przewyższyć rangą silniejszych mężczyzn”.

To się zaczęło zmieniać pod koniec epoki kamienia, gdy „pojawiły się znaczne zasoby zwierząt domowych, zwłaszcza bydła, stanowiące swoistą formę dobra ruchomego i bogactwa. Bydło bowiem było środkiem bogacenia się i stało się jednocześnie przyczyną zagrożenia dla osad. Zarazem pojawiła się w znacznych ilościach broń. Z tego właśnie czasu dostrzegamy elementy patriarchatu (...). A więc zaczęły rozpowszechniać się wojny, zjawisko wcześniej, w matriarchacie, rzadkie”.

A jednak zero-jedynkowy podział dziejów pozostawia wiele do życzenia, o czym świadczą najnowsze wykopaliska na stanowisku właśnie z epoki brązu, gdy „powinien” panować patriarchat, „powinni” dominować mężczyźni. Artykuł o tym zamieszcza naukowe specjalistyczne pismo „Antiquity”. Artykuł ten ożywił wygasłą już – jak się wydawało – dyskusję o roli kobiet w epoce brązu. Najnowsze odkrycie podważa przekonanie o ich podrzędnej roli w tym okresie.

Chodzi o wykopaliska w La Almoloi w Hiszpanii, 56 km od Kartageny. Prowadzą je archeolodzy z Universitat Autònoma de Barcelona, zespołem kieruje prof. Roberto Risch. Odkopano tam grób, w którym spoczywały dwa szkielety: mężczyzny i kobiety. Metodą węgla radioaktywnego C14 ustalono, że mogiła pochodzi sprzed około 3800–3700 lat.

Mężczyzna prawdopodobnie był wojownikiem, wskazują na to ślady na jego kościach – spędzał dużo czasu w siodle. Blizny na jego czaszce powstały po poważnym zranieniu twarzy, zapewne po ranie odniesionej w walce. Mężczyzna nosił długie włosy przewiązane taśmami ze srebrnymi nićmi, złote guzy w uszach, co wskazuje, że był kimś ważnym.

Czytaj więcej

Archeologia

Goła pupa z epoki kamienia

Dziś trudno w to uwierzyć, ale były czasy, gdy wizerunki nagich kobiet z dokładnie ukazywanymi piersiami, pośladkami, udami czy łonem nie miały nic wspólnego z pornografią.

Ale kobieta spoczywająca w tym samym grobie była chyba kimś jeszcze ważniejszym. Złożono ją do grobu ze spektakularną biżuterią: bransoletami, kolczykami, pierścieniami, broszkami wykonanymi ze spiralnie skręconych srebrnych drutów. Jej głowę zdobił wspaniały srebrny diadem, opierał się na czole i spływał na nos. Biorąc pod uwagę cenę srebra, odnotowaną w archiwach mezopotamskich z tego okresu, archeolodzy ustalili, że ozdoby kobiety z La Almoloi miałyby dziś wartość kilkudziesięciu tysięcy dolarów.

Grób ulokowano pod wielką budowlą, „pałacem”, a konkretnie pod podłogą największej komnaty, w której pod ścianami znajdowały się ławy dla około 50 osób.

Wszystko to razem skłania badaczy do wniosku, że w hierarchii społecznej kobieta stała wyżej od pochowanego razem z nią mężczyzny, dlatego nazwali ją „księżniczką z La Almoloi”, uznając, że była kimś w rodzaju lokalnej przywódczyni, mimo że przyszło jej żyć w pełni epoki brązu, czyli w patriarchacie, w świecie zdominowanym przez mężczyzn. „To znalezisko można interpretować na dwa sposoby: albo była ona po prostu lokalną królową, albo osobistością polityczną” – wyjaśnia prof. Roberto Risch.

Grób „księżniczki” archeolodzy zaliczają do kultury El Argar rozwijającej się na Półwyspie Iberyjskim w latach 2100–1200 p.n.e. Okazało się, że w kulturze tej grobów kobiet traktowanych wyjątkowo jest więcej. Co najmniej sześć z nich pochowano z diademami podobnymi do diademu „księżniczki”. Co więcej, archeolodzy skorzystali z pomocy genetyków i stwierdzili, że w tej kulturze już dziewczęta, wręcz dzieci – sześcioletnie dziewczynki – składano do grobów przystrojone tak jak dorosłe kobiety, podczas gdy chłopcy starsi o dobrą dekadę otrzymywali do grobu wyposażenie dorosłych mężczyzn.

Z badań szczątków w grobach, przeprowadzonych w ubiegłym roku przez zespół prof. Roberto Rischa, wynika, że kobiety należące do elity kultury El Argar jadały więcej mięsa niż inne kobiety, to zaś sugeruje, że posiadały jakąś realną władzę polityczną. „Oczywiście nie wiemy, jak konkretnie przejawiała się ta władza, ale grób z La Almoloi zmusza do postawienia pytania o rolę kobiet w polityce w epoce brązu, uważanej wręcz za modelowo patriarchalną” – podkreśla prof. Risch.

Wykopaliska w La Almoloi w Hiszpanii, 56 km od Kartageny

twitter/Katedra Prehistorii Wydziału Filozofii i Literatury Universitat Autònoma de Barcelona

Inne groby kobiet wysokiej rangi w kulturze El Argar, na innych stanowiskach, także wskazują na wielkie bogactwo. W tej kulturze mężczyzn nigdy nie składano do grobu z tak bogatym wyposażeniem. Zdaniem badaczy z Uniwersytetu w Barcelonie sugeruje to, że kobiety – za życia – odgrywały bardzo istotną rolę w dziedzinie polityki w tej społeczności.

Wielce symptomatyczne jest samo miejsce ulokowania grobu: pod podłogą największej sali w „pałacu”, badacze nazwali tę salę „parlamentem”. W jego ławach mogło zasiadać pół setki osób. Byłoby to miejsce, w którym ówcześni decydenci zamieszkiwali i sprawowali swoje funkcje. A mogli mieć sporo na głowie, ponieważ podstawą gospodarki kultury El Argar, około 4000 lat temu, był handel. Dzięki złożom metali kolorowych (złoto, srebro, miedź) powstały prężnie działające ośrodki metalurgiczne. Ze Skandynawii sprowadzano bursztyn, z Afryki kość słoniową, a ich własne wyroby metalowe rozchodziły się „po całym świecie”, docierały także (lub ich naśladownictwa) na tereny obecnej Polski.

Jaką rolę w tym świecie odgrywały kobiety? „Hipoteza, że społeczności kultury El Argar mogły być kierowane przez kobiety, w świetle danych archeologicznych ma ręce i nogi” – uważa prof. Marina Lozano z Universitat Rovira i Virgili w Tarragonie. Na razie większość badaczy, znawców epoki brązu, nastawiona jest sceptycznie do tej rewelacyjnej hipotezy.

Myśliwi i myśliwe

A jednak, mimo że fakty archeologiczne można interpretować w rozmaity sposób, nie można ich negować. Otóż właśnie na podstawie faktów przyjdzie prehistorykom gruntownie przeanalizować rolę kobiet w pradziejach. Zwiastunem tego nowego podejścia do zagadnienia jest książka „L’homme préhistorique est aussi une femme” (Człowiek prehistoryczny jest także kobietą; Allary Editions, Paris 2020) napisana przez znakomitą znawczynię najdawniejszych dziejów ludzkości prof. Marylène Patou-Mathis z francuskiego Centre national de la recherche scientifique.