Stanisław Grabski – piewca kapitalizmu czynnego

Choć jako polityk budził kontrowersje, to pozostawił po sobie cenne publikacje ekonomiczne.

Aktualizacja: 13.11.2021 09:00 Publikacja: 07.10.2021 15:44

Stanisław Grabski (1871–1949) – polityk i ekonomista

Stanisław Grabski (1871–1949) – polityk i ekonomista

Foto: NAC

Gdy współcześnie przywołuje się postać Stanisława Grabskiego, to zazwyczaj jako kontrowersyjnego polityka. Przesłania to jego osiągnięcia jako ekonomisty, który zostawił po sobie wiele ciekawych i wciąż aktualnych prac. Pamięta się go najczęściej jako głównego negocjatora traktatu pokojowego z Rosją bolszewicką, a znacznie rzadziej jako profesora ekonomii na Uniwersytecie Lwowskim, Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Warszawskim i Akademii Rolniczej w Dublanach.

Stanisław Grabski urodził się 5 kwietnia 1871 r. w Borowie na ziemi łódzkiej, w rodzinie ziemiańskiej, a jego bratem był Władysław Grabski, premier II RP i twórca złotego. Zaczynał swoją drogę polityczną wśród socjalistów, wstępując w 1890 r. do Związku Robotników Polskich. Był jednym z założycieli PPS, ale jego poglądy ewoluowały i do 1902 r. związał się z Ligą Narodową, wchodząc później w skład jej władz.

W czasie I wojny światowej był członkiem paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego, a w latach 1919–1927 był posłem na Sejm z listy Związku Ludowo-Narodowego. Był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w 1923 r. i w latach 1925–1926. Po zamachu majowym czasowo wycofał się z polityki i rozluźnił związki z endecją, skupiając się na pracy akademickiej.

Jako ekonomista inspirował się m.in. pracami Fryderyka Skarbka i Stanisława Staszica. Jego najważniejszą pracą była „Ekonomia społeczna" (1927–1929). Ekonomię postrzegał przede wszystkim jako naukę opisującą kształtowanie się norm życia gospodarczego społeczności ludzkich, co plasowało go w tzw. nurcie socjologicznym. Negował teorię homo oeconomicus, wskazując, że żadna ludzka jednostka nie kieruje się w swoim życiu zasadą najwyższej wydajności. Podważał też teorię użyteczności krańcowej, wskazując, że wartość dóbr jest często kształtowana przez doświadczenie społeczne. Kapitalizm uznawał za najbardziej efektywny ustrój ekonomiczny, ale negatywnie oceniał tzw. kapitalizm bierny, polegający głównie na konsumowaniu dóbr wyprodukowanych przez innych. Uważał, że Polska powinna dążyć do kapitalizmu czynnego, czyli do aktywnej wymiany dóbr na rynkach międzynarodowych. Chciał, by Polska była silną, niezależną gospodarką. Postulował wspieranie przez państwo klasy średniej, by łagodzić rozwarstwienie majątkowe i zapewniać stabilność społeczną.

W 1939 r. został aresztowany przez NKWD we Lwowie i wypuszczony z więzienia w 1941 r. po traktacie Sikorski–Majski. W Londynie stanął na czele Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Towarzyszył premierowi Stanisławowi Mikołajczykowi w negocjacjach w Moskwie. Był zwolennikiem partnerskiego porozumienia z ZSRR, nawet kosztem Kresów (bezskutecznie starał się jednak o pozostawienie Lwowa na terytorium Polski).

Po zakończeniu wojny wrócił do Polski i w latach 1945–1947 był wiceprzewodniczącym Krajowej Rady Narodowej. Brał udział w negocjacjach w Poczdamie dotyczących polskiej granicy zachodniej.

W 1947 r. odrzucił złożoną przez komunistów propozycję zasiadania w Sejmie, ale wziął udział w misji do Londynu mającej przekonać emigrację do nowych granic Polski. Pozostał też wykładowcą Uniwersytetu Warszawskiego. Stanisław Grabski zmarł 6 maja 1949 r. w swojej willi w Sulejówku.

rp.pl

Gdy współcześnie przywołuje się postać Stanisława Grabskiego, to zazwyczaj jako kontrowersyjnego polityka. Przesłania to jego osiągnięcia jako ekonomisty, który zostawił po sobie wiele ciekawych i wciąż aktualnych prac. Pamięta się go najczęściej jako głównego negocjatora traktatu pokojowego z Rosją bolszewicką, a znacznie rzadziej jako profesora ekonomii na Uniwersytecie Lwowskim, Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Warszawskim i Akademii Rolniczej w Dublanach.

Stanisław Grabski urodził się 5 kwietnia 1871 r. w Borowie na ziemi łódzkiej, w rodzinie ziemiańskiej, a jego bratem był Władysław Grabski, premier II RP i twórca złotego. Zaczynał swoją drogę polityczną wśród socjalistów, wstępując w 1890 r. do Związku Robotników Polskich. Był jednym z założycieli PPS, ale jego poglądy ewoluowały i do 1902 r. związał się z Ligą Narodową, wchodząc później w skład jej władz.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Historia Polski
Kołtun a sprawa polska. Jak trwała i trwa plica polonica
Historia Polski
Utracona szansa: bitwa nad Worsklą. Książę Witold przeciwko Złotej Ordzie
Historia Polski
Tajemnica pierwszej koronacji. Jakie sekrety kryje obraz Jana Matejki
Historia Polski
Rodzina Siniarskich. Zginęli, bo ratowali Żydów w Lutkówce
Historia Polski
„Biała odwaga”: dramat pośród górskich szczytów