Żużel, nowy film Doroty Kędzierzawskiej, czyli historia z czarnym sportem w tle

Zawody żużlowe są jednym z najpopularniejszych sportów w Polsce. Podobnie jak piłka nożna czy siatkówka przyciągają tysiące widzów na trybuny i przed telewizory. Na stadionach frekwencja sięga nawet kilkunastu tysięcy widzów, a polska liga jest jedną z najważniejszych na świecie. Nawet w Anglii, Danii czy Australii, zawodnicy nie są takimi gwiazdami jak w Polsce. Widowiskową dyscypliną żyją setki młodych ludzi. Mimo to nie powstają o nich filmy, mało jest książek, a o sukcesach polskich zawodników rzadko pisze się na żółtych paskach. Żużel jest w Polsce nazywany "czarnym sportem" i stanowi to dobrą przenośnię - jest niedocenianym "kopciuszkiem", niezauważanym pomimo swej tradycji i donośnych sukcesów.

Taką celną uwagę poczynili twórcy filmu "Żużel" w reżyserii Doroty Kędzierzawskiej, który właśnie powstaje. Za sprawą tej produkcji niski status żużla w popkulturze i masowej świadomości może się wkrótce zmienić. Premiera jest zapowiadana na przyszły rok.

Będzie to opowieść o młodym chłopaku Lowie (w tej roli Tomasz Ziętek znany z kreacji Rudego w "Kamieniach na szaniec"), który rozpoczyna karierę na torze. Za pomocą historii inicjacyjnej, Kędzierzawska chce opowiedzieć o losach młodego indywidualisty, który w krępującym świecie konsumpcji i gotowych wzorców pragnie wolności. A tę daje mu właśnie motocykl.

"Lowa, nasz główny bohater, podświadomie czuje, że to, co każdy z nas ma najlepszego - nosi nie na sobie, ale w sobie. A ekstremalne przeżycia, jakie niesie ze sobą sport żużlowy, w przyśpieszonym tempie go doświadczają, pozwalają mu odkryć mechanizmy powodujące ludzkimi zachowaniami, przezwyciężać ograniczenia, rozbudzają ciekawość, otwierają oczy" - piszą twórcy filmu w komentarzu autorskim.

Motor to wolność

Zdjęcia do "Żużla" kręcone są w wielu polskich miastach związanych ze speedwayem - m. in. Toruniu, Rzeszowie, Tarnowie i Częstochowie, ale ma to być opowieść uniwersalna. Mogłaby się rozgrywać w każdym mieście, gdzie jest tor wyścigowy.

Kędzierzawska pragnie by na jej film poszła przede wszystkim młodzież. Chce zainspirować młodych ludzi wolnością i autentycznością, której metaforą w filmie staje się tytułowy żużel. Portrety środowisk dziecięcych i młodzieżowych to przestrzeń, w której reżyserka czuje się najlepiej. Tak było w jej „Wronach" (1994), „Jestem" (2005), czy „Jutro będzie lepiej" (2010). Zawsze lubiła pracę z młodymi aktorami i amatorami, a wiele ze swoich obrazów kierowała do dojrzewających widzów. O stronę wizualną filmu dba Artur Reinhart – partner życiowy i zawodowy Kędzierzawskiej, laureat najważniejszych nagród operatorskich w Gdyni i na festiwalu Camerimage.

Jedynym – niestety zapomnianym - filmem fabularnym o żużlu w historii polskiego kina była telewizyjna średniometrażowa produkcja "Poza układem" z 1977 r. w reżyserii Jana Rutkiewicza. Film opowiada o drużynie żużlowców szykujących się do startu w międzynarodowych zawodach. Bohaterem jest Andrzej Całek (w tej roli Krzysztof Stroiński) - młody idealista, który sport traktuje niezwykle poważnie. Nie chce podporządkować się klubowym układom i cwaniactwu. Chce tylko jeździć najlepiej jak potrafi.

"Poza układem" wpisywał się w nurt kina moralnego niepokoju, a właściwie w jego szczególną odmianę czyli filmy sportowe, opowiadające o tym, jak nieuczciwe mechanizmy społeczne i brudna polityka wdzierają się w świat sportowej rywalizacji. To także opowieści o tłumieniu indywidualności przez system. W "Poza układem", podobnie jak w „Rekordzie świata" Filipa Bajona, czy „Wielkim biegu" Jerzego Domaradzkiego, sportowy talent musi ustąpić bezwzględnym rozgrywkom personalnym i polityce.

"Poza układem" w ciekawy sposób opowiadał o zmaganiach na torze żużlowym. Równie wnikliwie polski żużel opisywały filmy dokumentalne m. in. krótkometrażowy dokument "Diabły" z 1963 r., gdzie nie padają żadne słowa, bo słychać tylko ryk motorów, a także "Pierwsza prosta" z 2008 r., który opowiadał o losach młodego wyścigowca, który przeżywał pierwsze sukcesy i klęski na torze oraz w życiu.

Legendy torów

W księgarniach także nie ma wiele pozycji o żużlu. Część z nich stanowią powieści ze speedwayem w tle, jak choćby wydany pod koniec października "Porąbany" Alfreda Siateckiego. Autor urodził się w Kostrzynie nad Odrą, a na co dzień mieszka na obrzeżach Zielonej Góry. Jego "Porąbany" to powieść, w której kryminalna intryga osnuta jest wokół środowiska żużlowców. Akcja rozgrywa się w Zielonej Górze, ale też zahacza o Gorzów. Już na pierwszych stronach pada trup dziennikarza sportowego. Potem kolejny, a ślady prowadzą głównego bohatera - dziennikarza śledczego Daniela Junga - do klubów speedwayowych. Intryga sięga szefostwa klubu żużlowego, a zamieszani są w nią także sportowcy. Nie jest to powieść o żużlu i jego fenomenie, aczkolwiek pisarz barwnie kreśli portret kibiców, działaczy i sportowców.

Druga grupa książek – dużo pokaźniejsza – to pozycje wspomnieniowe. Jedną z nowszych jest „Pół wieku na czarno" Marka Cieślaka – żywej legendy polskiego speedwaya. Zawodnika, ale przede wszystkim wybitnego trenera, który wśród swoich licznych sukcesów ma tytuł drużynowego mistrzostwa Polski z Zielonogórskim Klubem Żużlowym (zwanego najczęściej Falubazem) z 2011 r. Po kilku latach Cieślak wrócił do województwa lubuskiego i znowu pracuje z zielonogórskim klubem, a równocześnie ćwiczy polską kadrę żużlowców, z którą odniósł w lipcu 2016 r. zwycięstwo na Drużynowym Pucharze Świata. W swoich wspomnieniach spisanych przez dziennikarza Wojciecha Koerbera nie owija w bawełnę, wprost pisze kogo darzy szacunkiem, a kto na niego nie zasłużył. Pisze także o coraz młodszych pokoleniach zawodników i o ryzyku tego sportu.