Dawne forty w nowej odsłonie

Na terenie Krakowa i sąsiadujących gmin zachowało się ok. 150 obiektów militarnych. Część obiektów zyskała drugie życie.

Publikacja: 10.09.2017 21:00

Zagospodarowanie fortów dawnej Twierdzy Kraków wymaga sporych nakładów finansowych.

Zagospodarowanie fortów dawnej Twierdzy Kraków wymaga sporych nakładów finansowych.

Foto: Rzeczpospolita, Piotr Guzik

Forty, szańce, zespoły bramne, bunkry, rogatki, koszary, budynki dowództwa i wiele innych – to pozostałości po Twierdzy Kraków. Dziś żadna z pozostałości twierdzy – z wiadomego względu – nie pełni funkcji obronnej. Trwa poszukiwanie funkcji dla sporej części obiektów niewykorzystanych, np. niektórych fortów. Miasto ma pomysły, co powinno się w nich znaleźć.

Jak zagospodarować

W 2004 roku władze Krakowa powołały zespół zadaniowy, który opracował strategię wykorzystania dawnych obiektów militarnych. W „Ramowym programie ochrony i rewitalizacji zespołu historyczno-krajobrazowego Twierdzy Kraków" znalazły się kierunki i zasady miejskiej polityki wobec pozostałości po twierdzy Kraków. Idealne rozwiązanie to oczywiście odpowiednie zagospodarowanie wszystkich obiektów. Nie jest to jednak łatwe, chociażby dlatego, że każda z nieruchomości wymaga innego podejścia. Pod uwagę bierze się charakter obiektu, historię jego dotychczasowego wykorzystania (i wiążący się z tym stan zachowania), wielkość budowli, a także wielkość działki i usytuowanie. – Bardzo trudne jest znalezienie gospodarzy dla niektórych fortów. Przede wszystkim dlatego, że zagospodarowanie takiego obiektu: dużego, a często zdewastowanego, wymaga mnóstwo pieniędzy – mówi Anita Wójcik, zastępca dyrektora Zarządu Budynków Komunalnych w Krakowie, który administruje 21 pozostałościami po Twierdzy Kraków.

Przykładów dobrego zagospodarowania dawnych obiektów militarnych jest jednak w Krakowie sporo. W forcie 2 Kościuszko mieści się siedziba radia RMF FM i kawiarnia (aktualnie ZBK rewitalizuje mury otaczające fort). W fortach Olszanica i Grębałów działają ośrodki jeździeckie. W forcie Kleparz znalazł miejsce klub muzyczny Forty Kleparz. Po adaptacji fortu Krzesławice wykonanej przez ZBK utworzono tu Młodzieżowy Dom Kultury Fort 49 Krzesławice. Przykładem udanej adaptacji jest także zagospodarowanie fortu Swoszowice, gdzie działa Muzeum Spraw Wojskowych. Wszystkie te obiekty mają swoich dzierżawców, a miasto szuka gospodarzy i funkcji dla kolejnych fortyfikacji.

Utrzymanie fortyfikacji

W sierpniu i wrześniu ZBK w Krakowie ogłosił aukcje na dzierżawę fortów Mistrzejowice, Batowice (oba w Nowej Hucie) i Prokocim (Podgórze). Chętny się nie znalazł. Nie wiadomo, czy znajdzie się chętny na dzierżawę fortu św. Benedykt w Podgórzu. Fort nie jest duży i jest dobrze zachowany, ale ze względu na jego wyjątkowość (chodzi o unikatową architekturę) już teraz wiadomo, że jego przyszłe zagospodarowanie zostanie obwarowane wieloma warunkami. W przypadku fortyfikacji, które na razie nie mają dzierżawców (gospodarzy), pozostaje ich bieżące utrzymanie. Chodzi tu głównie o właściwą opiekę nad zielenią forteczną oraz usuwanie dzikich wysypisk. Co roku Kraków wydaje na to ok. 300 000 zł. Bieżące utrzymanie ma zabezpieczyć obiekty i zahamować ich degradację. Niektóre obiekty miały szczęście, bo znalazły się pomysły, by zagospodarować je na potrzeby miasta. Tak stało się w przypadku fortu 52a Łapianka czy fortu 52 Borek przy ul. Fortecznej. Lokalizacja, układ i stan fortu Łapianka pozwoliły na tworzenie tu siedziby Centrum i Muzeum Ruchu Harcerskiego. Pomysł utworzenia takiego właśnie muzeum w Krakowie powstał w 2010 roku podczas krakowskich obchodów stulecia ruchu harcerskiego na ziemiach polskich. – Miasto szukało obiektu, w którym możliwe byłoby prowadzenie muzeum i do którego byłby dobry dojazd. Ważna była też możliwość wprowadzenia funkcji dodatkowych, potrzebnych dla harcerzy. Chodziło o organizowanie biwaków, harcerskich ognisk, małpiego gaju. Fort Łapianka idealnie się nadawał – tłumaczy Jan Machowski z biura prasowego UMK.

Muzea i domy kultury

W forcie Łapianka i Borek trwają prace budowlane. W Łapiance zakończył się pierwszy etap – rewitalizacja historycznego budynku fortu. Fort był jednym z bardziej zniszczonych. Zanim ZBK rozpoczął właściwe prace, konieczne było m.in. wyburzenie nadbudowy (wcześniej w forcie mieściła się wytwórnia miejscowego wina) i uporządkowanie terenu. Odbyła się także inwentaryzacja architektoniczna i inwentaryzacja zieleni. Wszystkie działania wspomagane były środkami Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Do 2015 roku na rewitalizację fortu zostało wydane ponad 3 mln złotych (dotacja Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa wyniosła ponad 1 mln złotych). Sam remont fortu to tylko część inwestycji, której koszt wyceniany jest na kilkanaście milionów. Ma jeszcze powstać zupełnie nowy budynek, którego projekt opracowano w 2016 roku. Miasto złożyło wniosek o dofinansowanie (ok. 13 mln złotych) jego budowy do programu operacyjnego „Infrastruktura i środowisko 2014–2020" Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Również w 2016 roku powstał projekt zagospodarowania całego terenu inwestycji, także odtworzono wały zapola, wybieżnię i ziemne stanowiska bojowe.

Inwestycja po zakończeniu będzie pełniła dwie funkcje: muzealną (prezentowanie zbiorów i pamiątek historii ruchu harcerskiego w Polsce) oraz centrum organizacyjnego i biwakowego dla harcerzy. Na działce wpisanej do rejestru zabytków powstanie teren zielony – miejsce spacerów i rekreacji dla mieszkańców. Nie ma jeszcze określonego terminu otwarcia muzeum, bo nie zakończył się proces pozyskiwania środków na sfinansowanie całej inwestycji. Jednak pierwsza wystawa w budynku fortu planowana jest w okolicach maja 2018 roku.

Z koleji rewitalizacja fortu Borek rozpoczęła się w wakacje 2017 roku. Wcześniej teren został oczyszczony z pozostałości po prowadzonej wcześniej w forcie działalności (mieściła się tu m.in. baza samochodowa i magazyny spółdzielni mieszkaniowej). Oczyszczona została fosa i udrożniony kanał odwadniający. Wykonane zostało także czasowe, nowe pokrycie dachu, które ma pozwolić na przewietrzenie obiektu i zabezpieczenie budynku fortu przed zamakaniem. Wyremontowana została kaponiera zapola wraz z odtworzeniem układu bramy wjazdowej. Po zakończeniu wszystkich prac przy Fortecznej swoją siedzibę znajdzie osiedlowy klub kultury Kliny (filia podgórskiego domu kultury) oraz Biblioteka Polskiej Piosenki. Na pewno nie będzie to jednak wcześniej niż w 2020 roku. Całkowity koszt rewitalizacji obiektu to ok. 16 mln złotych.

Forty, szańce, zespoły bramne, bunkry, rogatki, koszary, budynki dowództwa i wiele innych – to pozostałości po Twierdzy Kraków. Dziś żadna z pozostałości twierdzy – z wiadomego względu – nie pełni funkcji obronnej. Trwa poszukiwanie funkcji dla sporej części obiektów niewykorzystanych, np. niektórych fortów. Miasto ma pomysły, co powinno się w nich znaleźć.

Jak zagospodarować

Pozostało 93% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Materiał partnera
Dolny Śląsk mocno stawia na turystykę
Regiony
Samorządy na celowniku hakerów
Materiał partnera
Niezależność Energetyczna Miast i Gmin 2024 - Energia Miasta Szczecin
Regiony
Nie tylko infrastruktura, ale też kultura rozwijają regiony
Regiony
Tychy: Rządy w mieście przejmuje komisarz wybrany przez Mateusza Morawieckiego