Kiedy zniknie dług wobec ZUS

Z końcem 2016 r. upłynie 5 lat od nowelizacji przepisów w zakresie przedawnienia składek. Termin ten jest ważny, ponieważ nowelizacja skróciła okres przedawnienia należności o połowę, tj. z 10 do 5 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.

Skutkiem przedawnienia jest to, że zobowiązanie wygasa i nie może być już dochodzone. W prawie cywilnym przedawnione roszczenie istnieje nadal, a możliwość uchylenia się od zapłaty zależy od zarzutu przedawnienia dłużnika. Przy należnościach z tytułu składek dłużnik nie ma takiego obowiązku. Organ ma obowiązek sam ustalić, czy doszło do przedawnienia.

Zakres zobowiązań

Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, w tym odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia oraz dodatkowe opłaty, podlegają przedawnieniu.

Regulacje dotyczące przedawnienia nastręczały wiele trudności w praktyce, ponieważ ustawodawca kilkukrotnie zmieniał terminy wygaśnięcia tych zobowiązań. Na początku obowiązywania obecnej ustawy 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963 ze zm.), od stycznia 1999 r. termin przedawnienia składek wynosił 5 lat. Wydłużono go jednak dwukrotnie, do 10 lat, z 1 stycznia 2003 r. Na dodatek ustawodawca nie określił, czy okres 10 lat dotyczy tylko składek, których obowiązek zapłaty powstał po 2003 r. W orzecznictwie rozstrzygnięto, że do nieprzedawnionych i wymagalnych do 31 grudnia 2002 r. należności stosuje się nowy, wydłużony o 5 lat termin przedawnienia, a oprócz tego także wszystkie nowe przepisy dotyczące okoliczności mających wpływ na bieg tego terminu (jak np. jego zawieszenie lub przerwanie).

Kolejna zmiana, tym razem na korzyść ubezpieczonych i płatników, nastąpiła z 1 stycznia 2012 r. Została wprowadzona ustawą z 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (DzU nr 232, poz. 1378). Wprowadzono 5-letni termin przedawnienia (także dla składek nienależnych) i uregulowano w niej też kwestie dotyczące składek należnych za okres przed tą datą. Przyjęto bowiem, że do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed 1 stycznia 2012 r., stosuje się nowe przepisy, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od 1 stycznia 2012 r. Oznacza to, że te zobowiązania wygasną najpóźniej z 1 stycznia 2017 r. Gdyby jednak zgodnie z wcześniejszymi przepisami przedawnienie rozpoczęte przed 1 stycznia 2012 r. miało nastąpić wcześniej (czyli licząc 10-cioletni termin przedawnienia), to następuje ono z upływem tego wcześniejszego terminu.

Przykład

Firma budowlana YB Sp. z o.o. zatrudniała pracowników, ale nie opłaciła składek za nich w kwietniu 2006 r. i czerwcu 2007 r. Składki stały się wymagalne odpowiednio 15 maja 2006 r. i 15 lipca 2007 r. Należności powstały zatem w czasie, gdy termin przedawnienia wynosił 10 lat. Przedawniłyby się zatem odpowiednio 15 maja 2016 r. i 15 lipca 2017 r. W związku jednak ze zmianą przepisów składka za czerwiec przedawni się 31 grudnia 2016 r., czyli wcześniej o ponad pół roku. Za to składka za kwiecień 2006 r. przedawniła się już 15 maja 2016 r. zgodnie z dotychczasowym 10-letnim terminem przedawnienia.

Zawieszenie biegu...

Fakt, że upłynie 5-letni termin przedawnienia, nie zawsze jest jednak równoznaczny z wygaśnięciem zobowiązania. Bieg przedawnienia może bowiem ulec zawieszeniu lub nawet przerwaniu.

Przy zawieszeniu następuje wstrzymanie obliczania biegu przedawnienia. Po zakończeniu okresu zawieszenia bieg ten jest kontynuowany. Można więc uznać, że zawieszenie biegu przedawnienia powoduje wydłużenie okresu przedawnienia.

Jest kilka sytuacji, gdy bieg przedawnienia ulega zawieszeniu. Co więcej, możliwe test też, że nawet się on nie rozpoczyna. Dzieje się tak w razie zawarcia z ZUS umowy o odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek lub o rozłożenie należności na raty. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się wówczas, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty. Korzyścią z takiego rozwiązania jest brak naliczania odsetek za zwłokę począwszy od dnia następnego po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg.

Bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony również od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Jego zawieszenie powoduje również sytuacja, gdy wydanie decyzji zależy od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Zawieszenie trwa do dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się, nie dłużej jednak niż przez 2 lata.

Dodatkowo w przypadku wydania przez ZUS decyzji ustalającej obowiązek ubezpieczeń społecznych, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek, bieg terminu przedawnienia zawiesza się od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia powoduje też śmierć dłużnika. Jego zobowiązanie nie przestaje bowiem istnieć. Początkiem zawieszenia jest dzień śmierci, a okres ten trwa do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dłużej jednak niż do upływu 2 lat od zgonu.

...lub jego przerwanie

Przerwanie biegu przedawnienia następuje wyjątkowo i odnosi się tylko do ogłoszenia upadłości, niezależnie od trybu postępowania upadłościowego. Przerwanie oznacza, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub jego umorzeniu.

Bez prawa do zwrotu

Nie tylko ZUS ponosi negatywne konsekwencje przedawnienia. Może się bowiem zdarzyć, że płatnik opłacił składki w zbyt wysokiej kwocie. Co do zasady ZUS zalicza nienależną wpłatę na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych wpłat. Płatnik może jednak wnioskować o ich zwrot. Jednak nienależnie opłacone składki również ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat. Termin ten został skrócony o 5 lat również z dniem 1 stycznia 2012 r. Początkiem biegu tego terminu jest dzień zawiadomienia płatnika przez ZUS o kwocie nienależnie opłaconych składek (chyba że nie przekraczają one wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, tj. 11,60 zł). Gdy ZUS nie zawiadomi płatnika, termin przedawnienia rozpoczyna się od dnia opłacenia nienależnych składek. Wynika z tego, że ZUS nie ma interesu w powiadamianiu płatnika. Należy zatem zwracać szczególną uwagę na wysokość opłacanych składek, aby nie ponosić niepotrzebnych kosztów.

Również w tym przypadku bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu >patrz tabelka.

Przykład

Pan Jan był przedsiębiorcą i prowadził zakład rzemieślniczy. Na skutek błędów rachunkowych dwukrotnie opłacił składki – tj. 5 marca i 5 kwietnia 2014 r. Zorientował się, że powstała nadpłata, w 2015 r. ZUS nie zawiadomił go o tym fakcie. 1 stycznia 2016 r. przedsiębiorca zmarł. Postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku uprawomocniło się 1 lipca 2016 r. W związku z tym, w stosunku do spadkobierców termin na żądanie zwrotu nienależnych składek, który zaczął biec od śmierci przedsiębiorcy, uległ zawieszeniu na sześć miesięcy.

Hipoteka lub zastaw

Dla zabezpieczenia należności z tytułu składek ZUS-owi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika, a nawet części ułamkowej nieruchomości i nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka. Oprócz tego hipoteka obejmuje również użytkowanie wieczyste oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu lub udział w tym prawie. W przypadku natomiast, gdy dłużnikiem jest spółka cywilna, hipoteką może być również objęta nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników lub część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników. Podstawą ustanowienia hipoteki jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego.

Poza hipoteką ZUS ma również prawo do zastawu na wszystkich rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka. Do tego zastawu stosuje się przepisy o zastawie rejestrowym.

Konsekwencją ustanowienia hipoteki i zastawu jest to, że zabezpieczone należności z tytułu składek nie ulegają przedawnieniu. Jednak po upływie terminu przedawnienia można je egzekwować tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia liczonego jak dla innych należności ZUS.

Osoby trzecie

Za składki odpowiedzialni są nie tylko płatnicy i ubezpieczeni, ale również osoby trzecie lub następcy prawni. Może to być np. rozwiedziony małżonek, który odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej, wspólnicy spółki cywilnej lub jawnej, jak również członkowie zarządów spółek kapitałowych. Do odpowiedzialności osób trzecich odpowiednio stosuje się przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 613 ze zm.). Również takie należności ulegają przedawnieniu. Dzieje się to jednak po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym ZUS wydał decyzję o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego. Organ nie może wydać takiej decyzji, gdy wcześniej nastąpiło przedawnienie należności w stosunku do pierwotnego dłużnika.