Dla wielu małych firm terminowe opłacanie składek ZUS przekracza bieżące możliwości finansowe. Problem ten dotyka zwłaszcza przedsiębiorców prowadzących swoją działalność jednoosobowo. Mając do wyboru wywiązanie się z zobowiązań wobec kontrahentów oraz zapłatę składki na swoje obowiązkowe ubezpieczenia (w roku 2016 wynoszącej łącznie w podstawowym wariancie 1121,52 zł), przy ograniczonych środkach finansowych zapłatę składki ZUS pozostawiają na „później". Niestety stan ten często prowadzi do narastania zadłużenia, a w efekcie konieczności wpłaty do ZUS nawet wielotysięcznych kwot wraz z naliczonymi odsetkami za zwłokę. Niewątpliwie zatem ujęcie zaległych składek w rachunku podatkowym pozwoliłoby na chociaż częściową minimalizację dotkliwych skutków tej sytuacji.
Zasadą jest, że zapłacone składki na własne ubezpieczenie społeczne mogą być odliczone od przychodu, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Natomiast składki na ubezpieczenie zdrowotne w granicach limitu 7,75 proc. podlegają odliczeniu od podatku dochodowego. Czy zatem w ten sposób możliwe jest rozliczenie zapłaconych zaległych składek, w tym także tych, które odnoszą się do wcześniejszych lat?
Z art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT wynika, że podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód ustalony po odliczeniu kwot składek na ubezpieczenie społeczne określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych zapłaconych w roku podatkowym bezpośrednio na własne ubezpieczenie społeczne. Z kolei w przypadku przyjęcia modelu, w którym składki te są zaliczane do kosztów uzyskania przychodów, obowiązuje reguła ustalona w art 23 ust. 1 pkt 55a ustawy o PIT, z której wynika, że nieopłaconych przez płatnika (przedsiębiorcę) składek na własne ubezpieczenie społeczne nie można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Podobnie, nie jest także możliwe zaliczenie do kosztów nieopłaconych składek na Fundusz Pracy (art. 23 ust. 3d ustawy o PIT).
Oznacza to, że przedsiębiorca nie ma możliwości podatkowego rozliczenia tych własnych składek (zarówno na ubezpieczenie społeczne, jak i Fundusz Pracy), które nie zostały przez niego zapłacone. Jednak zapłata zaległych składek, nawet gdy następuje po latach, daje możliwość ich rozliczenia poprzez zmniejszenie podstawy opodatkowania w tym roku, w którym te składki zostały faktycznie opłacone.
Inaczej jest w przypadku składek na ubezpieczenie zdrowotne płaconych bezpośrednio przez samego podatnika. Składki opłacone w roku podatkowym, stosownie do art. 27b ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT, zmniejszają w pierwszej kolejności podatek dochodowy obliczony według skali podatkowej albo stawką liniową, przy czym kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, którą wolno odliczyć od podatku dochodowego, nie może przekroczyć 7,75 proc. podstawy jej wymiaru. Również w tym przypadku przedsiębiorca nie może zatem obniżyć podatku dochodowego o wartość przysługującej do odliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne, jeśli składka ta nie została opłacona. Ustawa o PIT nie zabrania jednak, aby zapłacone (nawet po latach) zaległe składki na własne ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorcy pomniejszyły w granicach ustalonego limitu podatek dochodowy w roku podatkowym, w którym zostały faktycznie opłacone.
