Osoby prowadzące pozarolniczą działalność w Polsce podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który biznes został zawieszony na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy mają obowiązek z mocy ustawy opłacać składki w ustawowej wysokości i terminach.
Zdarza się, że przedsiębiorca świadomy swego długu, zgłasza w ZUS wniosek o jego umorzenie, mimo że jeszcze nie otrzymał decyzji stwierdzającej tę zaległość. W reakcji otrzymuje decyzję o istnieniu zaległości, a nie o umorzeniu składek. Czy odwołanie się od takiej decyzji ma sens?
W takim przypadku nietrafiony jest zarzut, że ZUS narusza przepisy ustawy systemowej o umarzaniu składek (np. art. 28 ust. 3). Podstawa prawna decyzji ZUS w przedmiocie stwierdzenia podlegania obowiązkom ubezpieczeniowym wynika bowiem zwykle z art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej. Natomiast art. 28 ust. 3 reguluje tylko kwestię umorzenia należności z tytułu składek, która jest przedmiotem odrębnego rozpoznania przez ZUS.
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja ZUS, od której wniesiono odwołanie (art. 4779 i art. 47714 k.p.c.). Tylko w tym zakresie podlega ona kontroli sądu – zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i merytorycznej zasadności (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 26 maja 2011 r., II UK 360/10). Zatem decyzja ZUS (postępowanie), która dotyczy wyłącznie kwestii objęcia przedsiębiorcy zaległymi składkami ubezpieczeniowymi (których nie płacił), jedynie w tym zakresie może podlegać kontroli przez sąd. Co istotne, sprawa w kwestii umorzenia podlega rozpoznaniu w odrębnym postępowaniu przed ZUS.
Warto przytoczyć stanowisko Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 26 lutego 2015 r. (V U 6421/14), gdzie wskazano, że: W ocenie Sądu to właśnie sprawa o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne jest wtórna wobec przedmiotowej sprawy. Aby bowiem organ rentowy mógł rozpoznać wniosek ubezpieczonej o umorzenie zaległości składkowych musi w pierwszej kolejności rozstrzygnąć podstawę istnienia takich zaległości – co oznacza, że albo taką podstawą są niesporne należności wynikające z deklaracji składanych przez płatnika, albo podstawą jest decyzja wydana w trybie art. 83 ust. 1 w zw. z art. 38 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, albo prawomocne orzeczenie sądowe, jeżeli decyzja ta została zaskarżona do sądu powszechnego w trybie art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
