Składka na Fundusz Emerytur Pomostowych obowiązkowa bez względu na etat - wyrok SN

Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów uznał, że niepełny wymiar czasu pracy nie zwalnia pracodawcy z konieczności dokonywania wpłat na FEP. Nie na takie orzeczenie liczyły firmy.

Publikacja: 13.10.2016 06:40

Składka na Fundusz Emerytur Pomostowych obowiązkowa bez względu na etat - wyrok SN

Foto: www.sxc.hu

Uchwała Sądu Najwyższego tej treści zapadła 28 września 2016 r. (III UZP 10/16). Po latach rozbieżności w stanowiskach doktryny i orzecznictwa, pracodawcy mają pewność, że ta składka ich nie ominie, jeśli zatrudniają pracowników przy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na część etatu.

Uchwała SN to odpowiedź na pytanie prawne skierowane do powiększonego składu sędziowskiego. Clou problemu od lat stanowiła kwestia obowiązku opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) za osoby, które wykonując pracę „szczególną" na część etatu nie mogą uzyskać z tego tytułu prawa do emerytury pomostowej.

Odrębna definicja

Art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 965 ze zm.) stanowi, że składkę na FEP opłaca się za pracownika, który:

- urodził się po 31 grudnia 1948 r., oraz

- wykonuje pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy.

Obowiązek opłacania tej składki powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a ustaje z dniem zaprzestania wykonywania takiej pracy.

Powyższy przepis odsyła w zakresie definicji pracy szczególnej i pracy o szczególnym charakterze do art. 3 ust. 1 i 3. Te zaś nie odnoszą się do wymiaru czasu, w jakim wykonywana jest taka praca. Konieczność wykonywania pracy w pełnym wymiarze czasu pracy wynika z art. 3 ust. 4 i 5.

Brak jednomyślności

Istota sporu prawnego sprowadzała się do tego, czy powołany przepis powinien być interpretowany w ten sposób, że została w nim zawarta autonomiczna (odrębna w stosunku do tej, która występuje w art. 3 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych) definicja pracownika wykonującego pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, która swym zakresem podmiotowym obejmuje zarówno wykonywanie tego rodzaju prac w pełnym, jak i niepełnym wymiarze czasu pracy.

Konieczność podjęcia uchwały wynikała z rozbieżności stanowisk w orzecznictwie i doktrynie SN. Wedle pierwszego, intencją ustawodawcy było uregulowanie obowiązku odprowadzania składek na FEP w oderwaniu od przesłanek, które warunkują uzyskanie prawa do emerytury pomostowej. Wskazywał na to już proces legislacyjny, podczas którego minister pracy i polityki społecznej w piśmie z 8 lipca 2010 r. (SPS-023-16266/10) wyjaśnił, że odrzucenie pomysłu opłacania składki na FEP tylko za osoby, które będą mogły uzyskać prawo do emerytury pomostowej, było związane z ochroną interesów pracowniczych. Pracodawcy mogliby bowiem unikać płacenia składek na FEP zatrudniając wyłącznie osoby, które nie wykonywały pracy „szczególnej" przed 1 stycznia 1999 r. (to jeden z warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej). To z kolei prowadziłoby do dyskryminacji tych osób.

Również w doktrynie stwierdza się, że emerytury pomostowe tworzą odrębny od powszechnego system finansowy, a wyrazem ich wyodrębnienia finansowego jest ustanowienie składki na FEP w wysokości 1,5 proc. podstawy wymiaru. W związku z tym obowiązek opłacania i finansowania składki na FEP nie zależy od tego, czy pracownik wykonuje pracę „szczególną" na cały, czy część etatu. Ustawodawca pozbawił bowiem składki na FEP cechy wzajemności (odpłatności). Przyjmuje się, że ma ona charakter przymusowy, celowy i bezzwrotny, a także pełni rolę opłaty celowej przeznaczonej na finansowanie emerytur pomostowych. Taką wykładnię art. 35 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych potwierdził również SN w wyrokach z 21 kwietnia 2015 r. (I UK 330/14) oraz z 14 lipca 2015 r. (II UK 210/14).

W ocenie SN znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie TK, który w wyroku z 4 grudnia 2000 r. (K 9/00) stwierdził, że obowiązujące obecnie regulacje prawne dowodzą, że prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie można zaliczyć do praw obligacyjnych. Nie zawsze istnieje prosta zależność między prawem do świadczeń lub ich wysokością a okresem i rozmiarem opłacanej składki.

Argumenty przeciwko

Odmienne stanowisko SN zaprezentował w wyrokach z 22  lutego 2012 r. (II UK 130/11) i z 24 czerwca 2015 r. (I UK 373/14). Uznał, że obowiązek opłacania składek na FEP dotyczy wyłącznie pracodawcy zatrudniającego osoby wykonujące prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charak- terze w pełnym wymiarze czasu pracy. Mimo braku w art. 35 ustawy o emeryturach pomostowych odesłania do art. 3 ust. 4 i 5, definicje legalne pojęć powinny być bowiem rozumiane w ten sposób, w jaki zostały wyjaśnione w art. 3 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych.

W ocenie SN, użyte w art. 35 ust. 1 pkt 2 tej ustawy odesłanie tylko do art. 3 ust. 1 i 3 nie uzasadnia wykładni tego przepisu dokonanej przez MPiPS. Omawiana interpretacja pomija bowiem, że treść art. 35 ust. 1 nie ogranicza się tylko do „prac w szczególnych warunkach„ lub „prac o szczególnym charakterze", lecz chodzi w nim o „pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach" lub „pracownika wykonującego prace o szczególnym charakterze", czyli o podmiot zdefiniowany w art. 3 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych.

W uzasadnieniu SN zwrócił też uwagę na zasadę wzajemności. Z istoty prawa ubezpieczeń społecznych i ścisłej zależności między podleganiem ubezpieczeniu społecznemu a prawem do świadczenia z tego ubezpieczenia wynika, że obowiązek ubezpieczenia nie może dotyczyć osoby, co do której od początku wiadomo, że nigdy świadczenia nie otrzyma.

Ostateczny werdykt

SN w uchwale z 28 września br. stwierdził jednak, że konieczność opłacania składki na FEP obejmuje wszystkie osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, niezależnie od wymiaru czasu pracy. Uznał, że ta regulacja jest oderwana od warunków, które muszą spełnić ubezpieczeni, aby uzyskać prawo do emerytury pomostowej.

Zdaniem eksperta

Andrzej Radzisław, radca prawny, współpracuje z Kancelarią LexConsulting.pl

Uchwała Sądu Najwyższego pokazuje, że składki na Fundusz Emerytur Pomostowych pobierane przez ZUS są praktycznie podatkami. Uznano, że obowiązek ich opłacania powinien być traktowany odrębnie od przyszłych potencjalnych świadczeń, jakie za składkę mogą przysługiwać. Płatnicy muszą więc opłacać składki na FEP także za osoby zatrudnione na część etatu. Ci z nich, którzy tego nie robili, powinni je uregulować wraz z odsetkami za zwłokę. W lepszej sytuacji są płatnicy, którzy wystąpili do ZUS o wydanie decyzji interpretacyjnej i którzy uzyskali w takim trybie korzystne dla siebie rozstrzygnięcie w sądzie (jest ich raczej niewielu). Chroni ich decyzja zmieniona przez sąd, który orzekał w ich sprawie.

Uchwała Sądu Najwyższego tej treści zapadła 28 września 2016 r. (III UZP 10/16). Po latach rozbieżności w stanowiskach doktryny i orzecznictwa, pracodawcy mają pewność, że ta składka ich nie ominie, jeśli zatrudniają pracowników przy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze na część etatu.

Uchwała SN to odpowiedź na pytanie prawne skierowane do powiększonego składu sędziowskiego. Clou problemu od lat stanowiła kwestia obowiązku opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) za osoby, które wykonując pracę „szczególną" na część etatu nie mogą uzyskać z tego tytułu prawa do emerytury pomostowej.

Pozostało 90% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Praca, Emerytury i renty
Płaca minimalna jeszcze wyższa. Minister pracy zapowiada rewolucję
Prawo dla Ciebie
Nowe prawo dla dronów: znikają loty "rekreacyjne i sportowe"
Prawo karne
Przeszukanie u posła Mejzy. Policja znalazła nieujawniony gabinet
Sądy i trybunały
Trybunał Konstytucyjny na drodze do naprawy. Pakiet Bodnara oceniają prawnicy
Mundurowi
Kwalifikacja wojskowa 2024. Kobiety i 60-latkowie staną przed komisjami