Każde zobowiązanie – zarówno cywilnoprawne, jak i publicznoprawne – ulega przedawnieniu. Podobnie jest z należnościami z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Aktualnie przedawniają się one co do zasady po upływie pięciu lat (lub 10 lat – w zależności od daty powstania obowiązku ubezpieczeniowego), licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.
Powstaje pytanie, czy przedawnieniu może ulec również prawo do ustalania podstawy wymiaru składek. Problem ten dotyczy głównie pracowników i zleceniobiorców, ale odnosi się także do osób prowadzących działalność gospodarczą. Kwestie te, w przeciwieństwie do przedawnienia zapłaty składek, nie są jednoznacznie uregulowane w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963) i mogą powodować problemy w praktyce.
Zamknięty rozdział
Podstawowym celem instytucji przedawnienia, czyli ograniczenia czasowego możliwości spełnienia obowiązku zapłaty składek, jest stabilizacja stosunków społecznych oraz publicznoprawnych. Leży ona w interesie zarówno ubezpieczonych, jak też płatników i ZUS. Drugi cel to dyscyplinowanie organów, aby stan niepewności co do praw i obowiązków nie istniał bez ograniczeń czasowych. Stanowi to swego rodzaju gwarancję dla bezpieczeństwa prawnego ubezpieczonych i płatników.
Obowiązki wynikające z obliczania, potrącania z dochodów ubezpieczonych, rozliczania oraz opłacania składek należnych za pracowników i zleceniobiorców ciążą na płatnikach składek, a tymi są podmioty ich zatrudniające. Przedsiębiorca dokonuje tych czynności samodzielnie.
Rola płatnika
Ale co, jeśli płatnik nieprawidłowo ustali podstawę wymiaru składek? ZUS ma wówczas prawo wydać decyzję, w której ustali podstawę składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wątpliwości budzi jednak, czy może ją wydać zawsze, bez względu na upływ czasu, od którego należności składkowe stały się wymagalne. W odwołaniu należałoby wówczas zakwestionować możliwość wydania decyzji „wymiarowej", jeśli upłynął termin przedawnienia zapłaty składek.