W uchwale z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09) Sąd Najwyższy uznał, że płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne za osobę wykonującą umowę cywilnoprawną na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje ona w stosunku pracy, jest pracodawca, tj. podmiot, na rzecz którego faktycznie świadczona jest praca w ramach tej umowy, a nie ten, z którym została ona zawarta. Sprawa dotyczyła umowy o dzieło, ale ma zastosowanie także do zleceniobiorców. W konsekwencji to na pracodawcy jako płatniku ciąży obowiązek obliczania, rozliczania i przekazywania do ZUS składek na ubezpieczenia osób wymienionych w art. 8 ust. 2a ustawy. Jego obowiązkiem jest też obliczanie części składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez ubezpieczonych, potrącanie ich ze środków tych osób i przekazywanie do ZUS.
Przychód w podstawie z etatu
Z orzeczenia SN wynika, że w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy, w podstawie wymiaru składek uwzględnia się też przychód z umowy cywilnoprawnej. Pracodawca powinien więc uwzględnić w podstawie wynagrodzenie, które jego pracownik otrzymuje od innych podmiotów na podstawie umów cywilnoprawnych, gdy są one wykonywane na jego rzecz.
Przedmiot działalności
Pojawia się pytanie, czy ta konstrukcja ma zastosowanie, gdy pracownik wykonuje umowę zlecenia na rzecz własnego pracodawcy, jeśli zawarł ją w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej? Dotychczas ZUS w swoich poradnikach informował, że tak nie jest.
W tym kontekście wypowiedział się jednak Sąd Najwyższy. W wyroku z 27 kwietnia 2017 r. (I UK 182/16) uznał, że jeśli lekarz albo pielęgniarka zatrudnieni w szpitalu na podstawie umowy o pracę prowadzą jednocześnie działalność gospodarczą i w jej ramach zawrą umowę z firmą zewnętrzną, którą wykonują na rzecz szpitala, to obowiązek opłacania składek powstaje dla szpitala.
Orzeczenie to dotyczyło jednak placówki służby zdrowia. Ponadto SN wskazał, że podstawą udzielania świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przez Fundusz jest – stosownie do art. 132 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – umowa o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej zawarta pomiędzy świadczeniodawcą a Funduszem. Stosownie do ust. 3 tego przepisu nie można zawrzeć umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z lekarzem, pielęgniarką, położną ani inną osobą wykonującą zawód medyczny lub psychologiem, jeżeli udzielają oni świadczeń opieki zdrowotnej u świadczeniodawcy, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z funduszem. SN podkreślił, że ten zakaz dotyczy też osób, które zawarły taką umowę z podwykonawcą.
Szpital musi zatem uwzględniać w podstawie składek przychód uzyskany przez jego pracownika od firmy zewnętrznej, nawet jeśli zawarł on z tą firmą umowę w ramach działalności. Nie wiadomo natomiast, czy wyrok ten odbije się rykoszetem na sytuacji innych płatników, którzy zawarli ze swoimi pracownikami dodatkowe umowy cywilnoprawne w ramach ich działalności.
