Obecnie obowiązujące przepisy ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 963 ze zm.) obciążają wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialną obowiązkiem zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne na tych samych zasadach, co osoby prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą (art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej). Ta zasada, wprowadzona z 1 stycznia 2003 r., wzbudzała wiele kontrowersji. W szczególności wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o. nie chcieli być obciążeni składkami, gdy realnie nie wykonywali żadnych czynności w spółce, a ich rola była bierna. Skoro ich działanie sprowadza się jedynie do posiadania pakietu udziałów w spółce, dlaczego mieliby być obciążeni składkami na identycznych zasadach, jak osoby prowadzące działalność gospodarczą?
Zakres czynności bez znaczenia
Niestety orzecznictwo nie było przychylne dla wspólników. Według sądów, dla obowiązku ubezpieczenia nie ma znaczenia, czy wspólnik aktywnie działa w ramach spółki, czy tylko ogranicza się do posiadania udziałów.
Spór trafił nawet przed Trybunał Konstytucyjny, który rozważał zgodność z Konstytucją RP przepisu przewidującego obowiązek oskładkowania. W wyroku z 25 września 2014 r. (SK 4/12) TK uznał, że obowiązek ten w zakresie odnoszącym się do wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. jest zgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. W uzasadnieniu tego wyroku TK podkreślił, że „zaskarżony przepis miał zapobiegać zawieraniu przez wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością umów o pracę ze spółką w celu uzyskania statusu pracowniczego oraz związanych z tym świadczeń z zakresu ubezpieczeń społecznych". Chodziło zatem o ograniczenie sytuacji, gdy wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. samowolnie zawarłby z nią umowę o pracę, która byłaby podstawą świadczeń z ZUS.
Aktywna działalność
Po wyroku TK wyeliminowano wątpliwości co do konstytucyjności omawianej normy. Pojawiła się jednak nowa wątpliwość: skoro obowiązek ubezpieczenia wynika wyłącznie z tytułu posiadania statusu wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. i nie ma znaczenia zakres obowiązków tego wspólnika czy jego zaangażowanie w spółkę, to czy w takim razie dla obowiązku ubezpieczenia ma znaczenie, czy sama spółka z.o.o. faktycznie prowadzi działalność gospodarczą?
Jak się wydaje, okoliczność, czy spółka rzeczywiście prowadzi działalność gospodarczą, powinna mieć w powyższej ocenie istotne znaczenie. Świadczy o tym treść art. 13 pkt 4 ustawy systemowej. Zgodnie z nim osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania, z wyłączeniem okresu, na który została ona zawieszona na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.
