Osoba ubiegająca się o świadczenie związane z utratą zdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji (np. renty z tytułu niezdolności do pracy) podlega badaniu przez lekarza orzecznika ZUS. Nie tylko ocenia on niezdolność do pracy i jej stopień, ale także ustala pozostałe okoliczności dotyczące tej niezdolności.
Stosownie do treści art. 14 ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 887), od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS zainteresowany może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu w ciągu 14 dni od dnia doręczenia mu tego orzeczenia. Pouczenie o tym uprawnieniu znajduje się na dokumencie zawierającym orzeczenie lekarza orzecznika, wręczanym ubezpieczonemu.
Niewniesienie sprzeciwu od orzeczenia oznacza zgodę ubezpieczonego, że wszystkie stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe. Tym samym proces ustalania okoliczności faktycznych, mających znaczenie dla nabycia prawa do świadczenia, zostaje zakończony. Ma to istotne znaczenie dla możliwości późniejszego dochodzenia praw przed sądem, o czym wielu ubezpieczonych nie wie.
Zamknięta droga
Sąd odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, gdy podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika ZUS – jeżeli osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Zatem zaniechanie złożenia sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika skutkuje odrzuceniem odwołania przez sąd. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 15 marca 2006 r. (II UZP 17/05) stwierdzając, że na podstawie art. 4779 § 31 k.p.c. sąd odrzuca odwołanie, w którym ubezpieczony podnosi wyłącznie zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS w kwestiach określonych w art. 14 ust. 1 pkt 1–5 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Przepis art. 4779 § 31 k.p.c. ma zatem charakter dyscyplinujący. Służy zobligowaniu ubezpieczonych do wyczerpania trybu dwuinstancyjnego – lekarza orzecznika i komisji lekarskiej w ZUS-ie.
