ZUS: Definicja osoby współpracującej do celów ubezpieczeń społecznych

Członek rodziny, który pomaga przedsiębiorcy w prowadzeniu działalności gospodarczej, do celów ubezpieczeń społecznych jest uznawany za osobę współpracującą, gdy:

- jest to małżonek, dziecko przedsiębiorcy lub jego małżonka albo przysposobione, macocha bądź ojczym lub osoby przysposabiające,

- osoby te pozostają z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym.

Łączne spełnienie tych kryteriów przesądza o statusie osoby współpracującej, nawet gdy strony podpiszą umowę o pracę.

Przed uznaniem np. żony za osobę współpracującą można się jednak bronić, wykazując, że jej pomoc jest doraźna. Za współpracę przy prowadzeniu działalności powodującą obowiązek ubezpieczeń uznaje się bowiem tylko taką pomoc, która ma charakter stały i bez której dochody stanowiące majątek wspólny małżonków z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia to współdziałanie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2008 r., II UK 286/07). Cechy konstytutywne pojęcia „współpraca przy prowadzeniu działalności", które powinny wystąpić łącznie, to:

1) istotny dla biznesu ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego,

2) działania te muszą być w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem,

3) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót (por. wyrok SN z 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09).

Współpracą jest takie współdziałanie osoby bliskiej przedsiębiorcy, które generuje stałe dodatkowe dochody z działalności, niezależnie, czy robi to odpłatnie czy nieodpłatnie. W stosunkach rodzinnych kwestia odpłatności za pracę nie ma takiego znaczenia jak w stosunkach pracy bądź stosunkach z zakresu prawa cywilnego. Status osoby współpracującej zależy od więzów rodzinnych, polegających na wzajemnym świadczeniu pomocy przez członków rodziny wobec innych w ramach wspólnie prowadzonego gospodarstwa domowego (zob. wyrok SN z 24 lipca 2009 r., I UK 51/09).

Ustawa systemowa nie wyjaśnia przy tym pojęcia „wspólne gospodarstwo domowe". Brak lub występowanie ustawowej definicji na użytek innych regulacji przemawia za samodzielnym znaczeniem tego pojęcia w art. 8 ust. 11 w związku z ust. 2 ustawy systemowej. Jak wskazał SN w wyroku z 4 marca 2008 r. (III UK 65/07), prosta interpretacja poprzestaje na badaniu, czy wspólny jest budżet domowy oraz koszty prowadzenia gospodarstwa domowego dla przedsiębiorcy i osoby współpracującej. Kluczowy nie jest zatem adres zamieszkania, ale to, czy małżonkowie prowadzą jedno gospodarstwo domowe pod względem ekonomicznym i gospodarczym.

Z korelacji założeń, przepisów i orzecznictwa sądowego wynika, że żona, która pomaga mężowi w prowadzeniu działalności, jest osobą współpracującą, jeśli pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Jej pomoc musi mieć przy tym przymiot systematyczności, stabilności i zorganizowania, o czym świadczą np. stałe godziny pracy (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 18 grudnia 2013 r., III AUa 570/13).