Podważenie podlegania ubezpieczeniom przez ZUS ma najczęściej miejsce w przypadku pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, gdzie istnieją podejrzenia, że umowa o pracę została zawarta w celu skorzystania z zasiłku. Kontrole ZUS nie skupiają się wyłącznie na stwierdzeniu pozorności zawartej umowy o pracę. Sprawdzane są również umowy o dzieło - głównie czy ich przedmiot nie spełnia definicji zlecenia czy stosunku pracy. Kontrolowane jest również podleganie ubezpieczeniom przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.
Umowa o pracę
Z tytułu zawartej umowy o pracę pracownik obowiązkowo podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Mówi o tym zarówno ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz — w części dotyczącej ubezpieczenia zdrowotnego — ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Obowiązek podlegania ubezpieczeniu ZUS rozpoczyna się z pierwszym dniem pracy i ustaje od dnia następnego po ostatnim dniu zatrudnienia.
- Dla ZUS, w kontekście ustalenia prawidłowości podlegania ubezpieczeniom, ważne jest nie to, czy stosunek pracy został zawarty np. w następstwie podpisania dokumentu umowy, a fakt, czy strony zawierające taką umowę, miały zamiar pracę świadczyć (obowiązek pracownika) i ją wynagradzać (obowiązek pracodawcy) - tłumaczy Magdalena Drzewińska, ekspert wFirma.pl. Kluczowe obowiązki obu stron, których wykonywanie badane jest przez ZUS, wynikają z art. 22 kodeksu pracy, gdzie przez nawiązanie stosunku pracy rozumie się zobowiązanie pracownika do wykonania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę - dodaje.
Jeżeli w trakcie postępowania ZUS stwierdzi, że wyżej wymienione warunki zawarcia umowy o pracę nie zostały spełnione, może zakwestionować podleganie ubezpieczeniom. Wówczas zawartą umowę traktuje się jako umowę pozorną bądź zawartą w celu obejścia prawa. Artykuł 83 § 1 kodeksu cywilnego mówi: „Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.". Potwierdza to również art. 58 § 1 kodeksu cywilnego, który brzmi: „Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy."
Co sprawdzą urzędnicy
Szczególną uwagę Zakład Ubezpieczeń Społecznych przywiązuje do umów o pracę zawieranych z kobietami w ciąży. Podejrzenia budzi podpisanie umowy bezpośrednio przed terminem porodu lub udanie się pracownicy na zwolnienie lekarskie z powodu choroby w ciąży. W następstwie uznania przez ZUS umowy za pozorną, czyli zawartą w celu nabycia praw do zasiłku, a nie wykonywania pracy, osoba taka może zostać wyłączona z ubezpieczeń pracowniczych i stracić prawa m.in. do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.
