Na mocy art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy o VAT, zwalnia się z podatku usługi ubezpieczeniowe, usługi reasekuracyjne i usługi pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, a także usługi świadczone przez ubezpieczającego w zakresie zawieranych przez niego umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, z wyłączeniem zbywania praw nabytych w związku z wykonywaniem umów ubezpieczenia i umów reasekuracji. Przepis ten stanowi implementację art. 135 ust. 1 lit. a Dyrektywy 112, zgodnie z którym państwa członkowskie zwalniają transakcje ubezpieczeniowe i reasekuracyjne, wraz z usługami pokrewnymi świadczonymi przez brokerów ubezpieczeniowych i agentów ubezpieczeniowych.
Tym samym, zarówno na podstawie ustawy o VAT, jak i Dyrektywy 112, stosuje się zwolnienie z VAT do usług ubezpieczeniowych (a także w stosunku do usług pośrednictwa w zakresie usług ubezpieczeniowych, realizowanych przez brokerów ubezpieczeniowych czy agentów ubezpieczeniowych).
Musi być zobowiązanie do świadczenia
Skoro jednak regulacje unijne oraz ustawa o VAT nie wyjaśniają pojęcia transakcji (usług) ubezpieczeniowych, to dla określenia zakresu przedmiotowego tego zwolnienia należy odwołać się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE. W wyroku z 20 listopada 2003 r. w sprawie C-8/01 TSUE wskazał, że z transakcją ubezpieczeniową mamy do czynienia, gdy z treści stosunku prawnego łączącego strony umowy wynika zobowiązanie ubezpieczyciela (usługodawcy) do zapewnienia ubezpieczonemu (usługobiorcy) określonego w tej umowie świadczenia w przypadku zmaterializowania się konkretnego ryzyka za uprzednią zapłatą składki ubezpieczeniowej. Jak wskazał TSUE: „jeśli chodzi o pojęcie usług (transakcji) ubezpieczeniowych, to podstawowym elementem jest to, iż ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zamian za uprzednią zapłatę składki, zapewnić ubezpieczonemu, w przypadku zmaterializowania się pokrywanego ryzyka, usługę uzgodnioną w chwili zawarcia umowy. Ponadto istotną cechą tej usługi (transakcji) jest istnienie stosunku umownego pomiędzy świadczącym usługę ubezpieczeniową a osobą, której ryzyka są pokrywane przez to ubezpieczenie".
TSUE odniósł się również do kwestii opodatkowania czynności administracyjnych typu back office podejmowanych w związku z wykonywaniem działalności ubezpieczeniowej (takich jak przyjmowanie wniosków o ubezpieczenie itp.). W wyroku z 3 marca 2005 r. w sprawie C-472/03 Trybunał orzekł, że świadczenia te nie są transakcjami ubezpieczeniowymi (ani usługami pokrewnymi) i nie powinny być objęte zwolnieniem z VAT.
Wykonywane przez dowolny podmiot
Warto również zwrócić uwagę, że przytoczone przepisy Dyrektywy 112 i ustawy o VAT nie określają żadnych dodatkowych wymogów w stosunku do podmiotów świadczących usługi ubezpieczeniowe. Oznacza to, że zwolnieniu z VAT mogą podlegać wszelkie transakcje ubezpieczeniowe, niezależnie od tego, czy są wykonywane przez zakład ubezpieczeń, czy przez inny podmiot. Podobne stanowisko zaprezentował w tym zakresie TSUE w wyroku z 25 lutego 1999 r. w sprawie C-349/96, stwierdzając, że zwolnienie takie przysługuje nawet gdy podmiot ubezpieczający nie jest formalnie uprawniony do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej. Jak orzekł TSUE: „Artykuł 13 część B lit. a szóstej dyrektywy 77/388 dotyczący zwolnienia z podatku od wartości dodanej transakcji ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, należy interpretować w ten sposób, że podatnik niebędący ubezpieczycielem, który w ramach polisy generalnej, której jest posiadaczem, zapewnia swoim klientom - ubezpieczonym ochronę ubezpieczeniową w imieniu ubezpieczyciela, który przejmuje ryzyko objęte polisą, realizuje transakcję ubezpieczeniową w rozumieniu powołanego przepisu. Termin »ubezpieczenie« użyty w tym przepisie obejmuje kategorie usług wymienione w załączniku do pierwszej dyrektywy 73/239 w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w dziedzinie ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie".
