Podstawowym uprawnieniem podatnika VAT jest prawo do obniżenia wartości podatku należnego o wartość podatku naliczonego wnikającego z nabycia towarów i usług służących wykonywaniu czynności opodatkowanych (art. 86 ust. 1 ustawy o VAT). Jednocześnie, w przepisach ustawy o VAT wskazano, że kwotę podatku naliczonego stanowi m.in. suma kwot podatku wynikającego z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu nabycia towarów i usług albo z tytułu otrzymania całości lub części zapłaty przed nabyciem towaru lub wykonaniem usługi (tzw. faktura zaliczkowa). Przepisy wskazują zatem na konieczność istnienia związku nabytych towarów lub usług z wykonywaniem czynności opodatkowanych, a także na kwestię identyfikacji podatku naliczonego.
Realizując to uprawnienie przedsiębiorcy nie mogą przy tym zapominać o wskazanym w art. 88 ustawy o VAT katalogu wyłączeń. I tak, w myśl art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a ustawy o VAT, nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne, gdy stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane. Z przepisu tego wynika jednoznacznie, że pomimo otrzymania faktury, w której ujawniona została wartość podatku, podatnik nie ma prawa do odliczenia podatku go, jeżeli faktura nie dokumentuje czynności, która miała miejsce w rzeczywistości (tzw. pusta faktura).
Na taką konsekwencję wskazuje także Ministerstwo Finansów, m.in. w komunikacie z 18 maja br. („Konsekwencje wystawiania pustych faktur np. za paliwo"), w którym opisano proceder wystawiania podatnikom faktur na podstawie paragonów dokumentujących sprzedaż na rzecz podmiotów innych niż podatnik. W takim przypadku faktura, chociaż wystawiona na podstawie paragonu dokumentującego prawidłowo dokonaną sprzedaż, wskazuje na transakcję, która nie miała miejsca w rzeczywistości. Przedsiębiorca nie ma prawa do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z takiej faktury – oczywiście w części, w jakiej dokumentuje ona fikcyjne czynności.
Co więcej, według regulacji ustaw o podatkach dochodowych, na podstawie tzw. pustej faktury nie może rozpoznać kosztu uzyskania przychodu.
Ryzyko związane z konsekwencjami takiego procederu obciąża także sprzedawcę. Stosownie bowiem do art. 108 ust. 1 ustawy o VAT, gdy osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna wystawi fakturę, w której wykaże kwotę podatku, jest obowiązana do jego zapłaty. Oznacza to zatem, że także w przypadku wystawienia tzw. pustej faktury, sprzedawca obowiązany jest do zapłaty podatku wynikającego z takiego dokumentu. Konsekwencje dotyczą również sprzedawcy, który wystawia fakturę na podstawie paragonu (sprzedaży zarejestrowanej uprzednio kasą rejestrującą), jeśli faktura wystawiana jest na rzecz innego podmiotu niż ten, który faktycznie nabył towar bądź usługę udokumentowaną paragonem. Oznacza to zatem, że podatnik, który np. na skutek nieuczciwego działania swojego pracownika wystawi fakturę na rzecz innego podmiotu niż ten, na rzecz którego dokonał sprzedaży udokumentowanej paragonem, będzie musiał dwukrotnie zapłacić VAT.
