Odliczenie VAT przy usługach prawnych: bez odpłatnej usługi, nie będzie korzyści

Wydatki poniesione na nabycie usług prawnych związanych z pomocą w windykacji wierzytelności trudnych, nie dają prawa do odliczenia VAT.

Publikacja: 15.07.2019 07:00

Odliczenie VAT przy usługach prawnych: bez odpłatnej usługi, nie będzie korzyści

Foto: Adobe Stock

Częste nowelizacje przepisów, skomplikowane regulacje i procedury sprawiają, że wiele firm decyduje się skorzystać z pomocy profesjonalistów. Wydatki na zewnętrzne kancelarie prawne znajdą się na liście płatności wielu przedsiębiorców. Nie w każdym przypadku dają one jednak korzyści podatkowe. Przypomniał o tym Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 czerwca 2019 r. (I FSK 677/17, prawomocny).

Czytaj także: VAT: faktury będą musiały być płacone tylko na zarejestrowane rachunki bankowe

Na własny rachunek

W sprawie chodziło o wydatki na obsługę prawną związane z windykacją trudnych wierzytelności. We wniosku o interpretację spółka wyjaśniła, że w ramach prowadzonej działalności zawiera z przedsiębiorcami umowy przelewu wierzytelności. Dotyczy to wierzytelności powstałych na skutek zaistnienia szkód komunikacyjnych, tj. z tytułu usługi najmu pojazdu zastępczego, opodatkowanej VAT, od której został odprowadzony podatek. Przelew wierzytelności każdorazowo jest dokonywany odpłatnie.

Firma wskazała, że w celu dochodzenia wierzytelności korzysta z usług kancelarii prawnej. Ta wystawia fakturę VAT, a spółka każdorazowo ponosi koszt brutto.

Z wniosku wynikało, że podatniczka egzekwuje wierzytelności we własnym imieniu z wykorzystaniem innych czynności prawnych oraz przy zaangażowaniu własnych środków finansowych. Podkreśliła, że nie nabywa ich celem dalszej odsprzedaży, a jej zamiarem jest jedynie ich windykowanie na własny rachunek. Nabywa je jednak po cenie niższej niż ich wartość pierwotna. Różnica pomiędzy wartością nominalną a ceną płaconą przez spółkę odzwierciedla ekonomiczną wartość wierzytelności. Cena nabycia wynika z ryzyka wystąpienia trudności w egzekwowaniu wierzytelności.

Firma zapytała czy ma prawo do odliczenia VAT od nabycia usług prawnych. Sama nie miała wątpliwości, że poniesione wydatki na obsługę prawną w związku z wystąpieniem na drogę postępowania sądowego w celu dochodzenia wierzytelności, wpływają na uzyskanie obrotu opodatkowanego VAT lub nieopodatkowanego z racji zwolnień podatkowych. W wyniku tej czynności uzyskuje środki pieniężne, które następnie zostają przeznaczone na prowadzenie przez nią podstawowej działalności gospodarczej. Ponadto, według podatniczki, prawo do odliczenia podatku wynika też z istoty cesji. Na nabywcę przechodzi bowiem wierzytelność, a wraz z nią uprawnienie od odliczenia VAT, uprzednio przysługujące poszkodowanemu.

Cesjonariusz nie dostaje wynagrodzenia

Z tym nie zgodził się jednak fiskus. Wskazał na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 27 października 2011 r. (C-93/10) dotyczący kwestii nabycia wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej.

Wynika z niego, że cesjonariusz wierzytelności nie otrzymuje od cedenta żadnego wynagrodzenia, w związku z czym nie dokonuje czynności z zakresu działalności gospodarczej w rozumieniu dyrektywy ani nie świadczy usług.

W ocenie urzędników, skoro spółka nabędzie zarówno wierzytelności wymagalne, jak i wierzytelności trudne, za cenę odpowiadającą ich wartości ekonomicznej (cena nabycia wierzytelności niższa od ich wartości nominalnej), to czynność nie stanowi odpłatnego świadczenia usług, czyli nie podlega opodatkowaniu VAT.

Związek z czynnościami opodatkowanymi

Windykacja przez spółkę wierzytelności we własnym imieniu i na własny rachunek nie ma związku z czynnością mającą charakter świadczenia na jej rzecz. W konsekwencji wydatki poniesione na nabycie usług kancelarii prawnej nie mają związku z wykonywanymi przez spółkę czynnościami opodatkowanymi. Wydatki te nie mają też pośredniego związku z wykonywanymi przez nią czynnościami opodatkowanymi. Nie można ich traktować jako ogólnego kosztu przedsiębiorstwa, od którego przysługuje prawo do odliczenia. Spółka nie ma zatem prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z faktur wystawionych przez kancelarię prawną za usługi prawne świadczone w celu dochodzenia wcześniej nabytych wierzytelności.

Spółka nie zgadzała się z taką wykładnią przepisów. Przekonywała, że kluczową rolę w sporze odgrywa istnienie pośredniego związku pomiędzy transakcją powodującą naliczenie podatku a transakcjami objętymi podatkiem należnym, które daje prawo do odliczenia. Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego podkreślała, że zmiana dłużnika nie narusza tożsamości dotychczasowego zobowiązania. Zaskarżyła więc interpretację, ale przegrała.

Cesja to nie kontynuacja odliczenia

Najpierw racji odmówił jej Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu. Zauważył, że nabyte przez skarżącą wierzytelności przeznaczone są do dochodzenia ich na własny rachunek i we własnym imieniu (tj. zostały nabyte w celu odzyskania należności). Nie jest przewidziane wynagrodzenie w związku z ich nabyciem, a różnica między wartością nominalną wierzytelności a ceną sprzedaży będzie odzwierciedlała ich rzeczywistą ekonomiczną wartość w chwili ich nabycia. Dlatego, w ocenie WSA, nie dojdzie w takiej sytuacji do odpłatnego świadczenia usług, czyli czynność ta nie podlega opodatkowaniu VAT.

WSA zauważył, że czym innym jest nabycie praw do wierzytelności na podstawie cesji, a czym innym sukcesja podatkowa. W wyniku cesji wierzytelności dochodzi do przeniesienia na nabywcę praw związanych z wierzytelnością, a nie praw i obowiązków podatkowych jakie ciążyły na zbywającym wierzytelność trudną.

Sukcesja podatkowa nie wynika z cesji

Dla nabywającego taką wierzytelność nie ma bowiem znaczenia czy zbywający tę wierzytelność skorzystał z prawa do odliczenia związanego z czynnością generującą zbywaną wierzytelność. Prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony, które przysługiwało zbywcy wierzytelności, nie jest przenoszone w trybie art. 509 kodeksu cywilnego na nabywającego wierzytelność trudną. Sukcesja podatkowa wynika z sukcesji praw i obowiązków następców prawnych i podmiotów przekształconych, a nie z cesji wierzytelności trudnych, jak wywodzi to skarżąca.

Ostatecznie zwycięstwo fiskusa przypieczętował NSA. Również on nie miał wątpliwości, że w spornym przypadku spółka nie ma prawa do odliczenia VAT. Wynika to z argumentacji przedstawionej przez TSUE w wyroku C-93/10, którego kontynuacją jest wyrok NSA wydany w składzie siedmiu sędziów z 19 marca 2012 r. (I FPS 5/11, prawomocny).

Jak tłumaczyła sędzia NSA Danuta Oleś, generalnie z tych orzeczeń wynika, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usług. Tym samym, nie wykonuje czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej VAT, jeżeli różnica między wartością tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość w momencie ich sprzedaży.

Nie ma przejęcia uprawnień

Zdaniem NSA z opisu wynika, że przesłanki te zostały spełnione. Spółka nabywa m.in. wierzytelności trudne i są one nabywane poniżej wartości nominalnej.

W związku z tym argumentacja, że przy umowie cesji dochodzi do przejęcia uprawnień dotychczasowego posiadacza, nie zasługiwała na uwzględnienie. Podatek nie był związany z działaniami wcześniejszego posiadacza wierzytelności, ale z dochodzeniem jej już u skarżącej spółki.

Aleksandra Tarka

Podstawa prawna:art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 7 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 15 ust. 1 i 2 oraz art. 86 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z 11 mar- ca 2004 r. o podatku od towarów i usług (test jedn. DzU z 2018 r., poz. 2174 ze zm.)

art. 509 § 1 i art. 510 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. DzU z 2018 r., poz. 1025 ze zm.)

art. 93–93e ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2019 r., poz. 900 ze zm.)

Dawid Milczarek partner w kancelarii LTCA

Spór w sprawie sprowadzał się w istocie do tego, czy spółka jest w stanie wskazać działalność opodatkowaną, z którą związany byłby zakup usług prawnych dotyczących obsługi nabytych wierzytelności. Sąd nie dopatrzył się takiej działalności u spółki, co spowodowało wydanie wyroków podtrzymujących niekorzystne dla niej stanowisko. Co ciekawe, argumentacja spółki w znacznej mierze zmierzała do wykazania, że działalność opodatkowana wystąpiła, tyle że u zbywcy wierzytelności. Wszak nabyte wierzytelności miały swe źródło w sprzedaży opodatkowanej VAT i były udokumentowane przed ich zbyciem fakturami zawierającymi podatek od towarów i usług. Argumenty te nie znalazły jednak uznania sądów. Zdaniem WSA i NSA to u spółki musiałaby wystąpić działalność opodatkowana. Wystąpienie działalności opodatkowanej u zbywcy wierzytelności nie jest wystarczające dla uznania, że podmiotowi nabywającemu wierzytelność przysługuje prawo do odliczenia. Należy się zgodzić z sądami administracyjnymi, że cesja wierzytelności nie powoduje według ordynacji podatkowej przeniesienia prawa do odliczenia. Jednak w przeszłości prawo do odliczenia było wywodzone z bardziej ogólnych zasad, takich jak zasada neutralności VAT, nawet jeżeli nie było to łatwe do pogodzenia z literalnym brzmieniem przepisów o sukcesji podatkowej (np. wyrok TSUE z 1 marca 2012 r., C 280/10).

Częste nowelizacje przepisów, skomplikowane regulacje i procedury sprawiają, że wiele firm decyduje się skorzystać z pomocy profesjonalistów. Wydatki na zewnętrzne kancelarie prawne znajdą się na liście płatności wielu przedsiębiorców. Nie w każdym przypadku dają one jednak korzyści podatkowe. Przypomniał o tym Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 czerwca 2019 r. (I FSK 677/17, prawomocny).

Czytaj także: VAT: faktury będą musiały być płacone tylko na zarejestrowane rachunki bankowe

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Sądy i trybunały
Łukasz Piebiak wraca do sądu. Afera hejterska nadal nierozliczona
Praca, Emerytury i renty
Czy każdy górnik może mieć górniczą emeryturę? Ważny wyrok SN
Prawo karne
Kłopoty żony Macieja Wąsika. "To represje"
Sądy i trybunały
Czy frankowicze doczekają się uchwały Sądu Najwyższego?
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Sądy i trybunały
Rośnie lawina skarg kasacyjnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego