Usługi likwidacji szkód są opodatkowane VAT

Tak uznał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 17 marca 2016 r. (C-40/15, minister finansów przeciwko Aspiro S.A).

Trybunał Sprawiedliwości UE rozpatrywał sprawę polskiej spółki Aspiro (dawniej BRE Ubezpieczenia sp. z o.o.), która na podstawie umowy zawartej z zakładem ubezpieczeń świadczyła w imieniu i na rzecz tego podmiotu kompleksowe usługi dotyczące likwidacji szkód. W ramach ww. umowy Aspiro samodzielnie lub przez podwykonawców realizowała wiele czynności z zakresu likwidacji szkód podlegających ochronie ubezpieczeniowej, takich jak: przyjmowanie zgłoszeń szkód, prowadzenie likwidacji merytorycznej szkód, prowadzenie postępowań regresowych, z wyłączeniem postępowań sądowych, rozpatrywanie odwołań i skarg dotyczących likwidacji szkód itd. Aspiro nie prowadziła przy tym działalności gospodarczej jako zakład ubezpieczeń, broker czy agent ubezpieczeniowy.

Istota sporu

Zdaniem Aspiro, świadczenia wykonywane przez nią na mocy pełnomocnictwa udzielonego przez ww. zakład są czynnościami ubezpieczeniowymi w rozumieniu polskich przepisów prawnych. Co więcej, świadczenia te powinny zostać uznane za element kompleksowej usługi ubezpieczeniowej realizowanej przez sam zakład i tym samym objęte zwolnieniem z VAT. Minister finansów, wydając interpretację indywidualną na rzecz Aspiro, uznał jednak, że czynnościami ubezpieczeniowymi są wyłącznie: wykonanie analizy dokumentacji i podejmowanie decyzji merytorycznych w sprawach szkodowych (tj. likwidacja merytoryczna szkód). Pozostałe świadczenia Aspiro wykonywane na podstawie umowy z zakładem ubezpieczeniowym mają jedynie charakter techniczno-administracyjny i nie podlegają zwolnieniu z VAT. Przedmiotowa interpretacja indywidualna została zaskarżona przez Aspiro i ostatecznie sprawa trafiła do rozpoznania przed Naczelny Sąd Administracyjny.

Szerzej niż w regulacjach unijnych

NSA uznał, że kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej kwestii jest ustalenie, czy przepisy ustawy o VAT dotyczące zwolnienia dla usług ubezpieczeniowych stanowią prawidłową implementację prawa wspólnotowego. Na mocy art. 135 ust. 1 lit. a dyrektywy 112, państwa członkowskie zwalniają bowiem z VAT transakcje: ubezpieczeniowe i reasekuracyjne wraz z usługami pokrewnymi świadczonymi przez brokerów ubezpieczeniowych i agentów ubezpieczeniowych. Zgodnie natomiast z art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy o VAT, zwalnia się od tego podatku usługi ubezpieczeniowe, usługi reasekuracyjne i usługi pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, a także usługi świadczone przez ubezpieczającego w zakresie zawieranych przez niego umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, z wyłączeniem zbywania praw nabytych w związku z wykonywaniem umów ubezpieczenia i umów reasekuracji. Ponadto, stosownie do art. 43 ust. 13 ww. ustawy, zwolnienie od podatku stosuje się również do świadczenia usługi stanowiącej element usługi wymienionej w art. 43 ust. 1 pkt 37, który sam stanowi odrębną całość i jest właściwy oraz niezbędny do świadczenia przedmiotowej usługi zwolnionej. Tym samym przepisy polskiej ustawy rozszerzają zakres zwolnienia z VAT w stosunku do regulacji unijnych.

NSA zwrócił się o wyjaśnienie

W związku z tym NSA zdecydował zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wyjaśnienie, czy art. 135 ust. 1 lit. a dyrektywy 112 należy interpretować w ten sposób, że usługi takie jak w analizowanym przypadku, świadczone na rzecz zakładu ubezpieczeń przez podmiot trzeci, w imieniu i na rzecz ubezpieczyciela, który to podmiot nie pozostaje w żadnym stosunku prawnym z ubezpieczonym, objęte są zwolnieniem, o którym mowa w tym przepisie (vide: postanowienie NSA z 19 listopada 2014 r., I FSK 1563/13).

Świadczenie w zamian za składkę

Rozpoznając ww. sprawę, Trybunał przypomniał w pierwszej kolejności, że z transakcją ubezpieczeniową mamy do czynienia zasadniczo wtedy, gdy ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zamian za składkę, do zapewnienia ubezpieczonemu określonego w umowie świadczenia w razie wystąpienia zdarzenia objętego zakresem ochrony. Pojęcie transakcji ubezpieczeniowej może dotyczyć również przypadku przyznania ochrony ubezpieczeniowej w ramach ubezpieczenia grupowego przez podatnika, który nie jest ubezpieczycielem, ale korzysta z usług takiego podmiotu (przejmującego ubezpieczone ryzyko). W obu tych sytuacjach można jednak wykazać istnienie stosunku umownego pomiędzy podmiotem świadczącym usługę ubezpieczeniową a ubezpieczonym (por. wyrok C-8/01).

Ponieważ jednak Aspiro nie zapewnia samodzielnie ochrony na wypadek ryzyka i nie zawiera umowy z ubezpieczonym, przesłanka ta nie jest spełniona w przedmiotowej sprawie. Co więcej, świadczenie to jest realizowane na rzecz ubezpieczyciela. Tym samym, zdaniem TSUE, o ile usługi likwidacji szkód stanowią istotny element transakcji ubezpieczeniowej, o tyle w tej sprawie świadczenie realizowane przez Aspiro na rzecz ubezpieczyciela (a nie ubezpieczonego) nie może zostać uznane za transakcję ubezpieczeniową zgodnie z art. 135 ust. 1 lit. a dyrektywy 112.

Ani broker, ani agent ubezpieczeniowy

Trybunał wskazał, że usługi likwidacji szkód realizowane przez Aspiro, w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń, zasadniczo mieszczą się w zakresie pojęcia usług pokrewnych do ubezpieczeniowych. Aby jednak usługi te mogły zostać zwolnione z VAT, powinny być elementem działalności realizowanej przez brokera lub agenta ubezpieczeniowego. Powołując się na wcześniejsze orzeczenia, TSUE wskazał dwie przesłanki, które muszą zostać w takim przypadku spełnione. Po pierwsze, usługodawcę musi łączyć stosunek prawny (choćby pośredni) zarówno z ubezpieczycielem, jak i z ubezpieczonym (wyrok w sprawie C-8/01 i C-124/07). Ponadto, działalność tego usługodawcy musi obejmować istotne aspekty pośrednictwa ubezpieczeniowego, tj. wyszukiwanie klientów ubezpieczeniowych oraz kontaktowanie ich z ubezpieczycielem w celu zawarcia umowy ubezpieczenia (wyrok w sprawie C-472/03). Podwykonawca takich usług powinien zaś uczestniczyć w zawieraniu takich umów (wyrok w sprawie C-124/07).

Zdaniem, TSUE tylko pierwszy warunek został spełniony w odniesieniu do Aspiro, gdyż podmiot ten pozostaje w bezpośrednim stosunku z zakładem ubezpieczeń oraz w związku pośrednim z ubezpieczonym przy rozpatrywaniu i likwidacji szkód. W żaden sposób działalność Aspiro w zakresie likwidacji szkód w imieniu i na rzecz ubezpieczyciela nie łączy się jednak z pośrednictwem ubezpieczeniowym, o którym mowa wyżej. Dlatego w analizowanej sprawie, jak stwierdził TSUE, brak jest podstaw do uznania usług Aspiro za działalność brokera czy agenta ubezpieczeniowego. Brak jest więc w tym przypadku podstaw do zastosowania zwolnienia z VAT na mocy art. 135 ust. 1 lit. a Dyrektywy 112.

To już koniec wątpliwości

Ewelina Kalita, konsultantka podatkowa w ECDDP sp. z o.o.

Wyrok TSUE z 17 marca 2016 r. (C-40/15) rozwiał ostatecznie wątpliwości dotyczące zakresu zwolnienia z VAT przewidzianego dla usług będących jedynie elementem transakcji ubezpieczeniowych. Zwolnienie takie, w świetle prawa wspólnotowego, nie może dotyczyć usług likwidacji szkód (a tym samym innych usług pomocniczych do usług ubezpieczeniowych) świadczonych w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeniowego. Jednocześnie, zakres zwolnienia w ustawie o VAT został określony szerzej w stosunku do regulacji unijnych. Oznacza, że tak długo jak w ustawie tej znajduje się art. 43 ust. 13 w obecnym brzmieniu, wyrok TSUE nie będzie miał praktycznego przełożenia na sytuację podatników w Polsce, którzy dotychczas stosowali zwolnienie dla takich usług. Jeżeli jednak polski ustawodawca zdecyduje się dostosować treść ustawy o VAT do Dyrektywy 112, to wówczas sytuacja na rynku usług ubezpieczeniowych może ulec zmianie. Usługi likwidacji szkód realizowane przez pośredników na rzecz zakładu ubezpieczeń będą bowiem musiały zostać opodatkowane VAT. Wyższy koszt świadczeń nabywanych od pośredników prawdopodobnie wpłynie przy tym na podwyższenie cen usług oferowanych przez ubezpieczycieli.