dr Katarzyna Knawa starszy menedżer w dziale prawnopodatkowym PwC
Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 12 ustawy o VAT zwolnione z podatku są m.in. usługi zarządzania funduszami inwestycyjnymi, alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi – w rozumieniu przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. O zwolnieniu decyduje zatem spełnienie dwóch przesłanek. Po pierwsze, świadczenie musi polegać na zarządzaniu, a po drugie odbiorcą usługi ma być podmiot o określonych cechach. Zwolnienie ma charakter przedmiotowy i to nie cechy świadczącego, ale rodzaj wykonywanych czynności oraz cechy usługobiorcy powodują, że usługa korzysta ze zwolnienia.
Stosowanie zwolnienia budzi jednak pewne wątpliwości. Dzieje się tak dlatego, że w ustawie brak jest wskazówek co do sposobu rozumienia pojęcia „usługa zarządzania". Nie zawsze jednak tak było. Otóż do 2013 roku art. 43 ust. 12 ustawy o VAT zawierał definicję tego terminu. Była to implementacja obecnego art. 135 ust. 1 lit. g Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, zgodnie z którym „zwolnieniu podlegają usługi zarządzania specjalnymi funduszami inwestycyjnymi, określonymi przez państwa członkowskie". Część państw – w tym Polska - implementowała tę normę wywodząc z niej uprawnienie do zdefiniowania obu przesłanek zwolnienia, tj. nie tylko określenia katalogu usługobiorców, ale także zdefiniowania pojęcia „zarządzanie".
Kwestia ta stała się przedmiotem rozstrzygnięcia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-169/04 Abbey National. Trybunał wskazał, że termin „usługa zarządzania" w rozumieniu przepisów o VAT stanowi autonomiczne pojęcie prawa wspólnotowego, które powinno być rozumiane analogicznie we wszystkich państwach Wspólnoty, a co za tym idzie brak jest możliwości zdefiniowania go w prawie lokalnym. Z tego względu art. 43 ust. 12 ustawy o VAT został uchylony.
Trybunał, ograniczając uznaniowość państw członkowskich wskazał, że treść usługi zarządzania podlegającej zwolnieniu powinna być rozumiana przez pryzmat przepisów wspólnotowych dotyczących funduszy inwestycyjnych, jako tzw. podmiotów regulowanych. W tym celu odwołano się do treści załącznika nr II Dyrektywy 2009/65/WE regulującej działalność związaną z zarządzaniem przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS). Orzeczenie to nie rozwiało jednak wszystkich wątpliwości, zwłaszcza wobec faktu, iż niektóre usługi, które mogą być świadczone na rzecz funduszy w związku z ich działalnością, nie zostały wymienione w załączniku.
W omawianej interpretacji za słuszne należy uznać nie tylko odwołanie się do wyroku w sprawie Abbey National, ale także to, że w celu zinterpretowania pojęcia zarządzania odniesiono się do opinii Rzecznika Generalnego w sprawie C-8/03 (BBL), w której stwierdził on, że „(...) dopuszczalne jest objęcie zwolnieniem wszystkich transakcji bezpośrednio związanych z systemem zarządzania funduszami powierniczymi. Tym samym nie można ograniczać zwolnienia tylko do podejmowania decyzji. Niemniej jednak nie można rozciągnąć go na wszystkie usługi świadczone na rzecz przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania, które znajdują się w takiej sytuacji, jak fundusze powiernicze". O tym jakie świadczenia składają się na usługę zarządzania decyduje zaś to, czy są one „ściśle związane z prowadzeniem funduszu", to znaczy, że dotyczą „określania polityki inwestycyjnej, kupna i sprzedaży aktywów". Rzecznik zaznaczył jednak, że o ile „zwolnione transakcje nie ograniczają się do podejmowania decyzji, o tyle jednak muszą one bezpośrednio dotyczyć transakcji handlowych papierami wartościowymi".
Istotny jest także przywołany w interpretacji wyrok TSUE z 7 marca 2013 r. w sprawie C-275/11 (GfBk). W orzeczeniu tym Trybunał wypowiedział się co do możliwości zwolnienia z opodatkowania VAT usług doradczych świadczonych na rzecz funduszu inwestycyjnego. Trybunał podkreślił konieczność szerokiego interpretowania zakresu zwolnienia, co jest zabiegiem występującym rzadko, gdyż zakres ten często jest w orzecznictwie zawężany. TSUE wskazał, że to, iż usługi doradcze i informacyjne nie zostały wymienione w załączniku II dyrektywy UCITS (...), nie stanowi przeszkody w zaliczeniu ich do kategorii specyficznych usług objętych zakresem czynności „zarządzania". Również, to że usługi doradcze i informacyjne świadczone przez osobę trzecią nie wiążą się z dokonaniem zmian w sytuacji prawnej lub finansowej funduszu nie stoi na przeszkodzie w uznaniu ich za usługi „zarządzania". Trybunał wyjaśnił bowiem, że na pojęcie zarządzania specjalnymi funduszami inwestycyjnymi składa się wiele czynności, przy czym – za wyrokiem w sprawie C-2/95 (SDC)– wskazał, że usługi takie muszą stanowić odrębną całość i być istotne dla procesu zarządzania funduszem.
