Podstawowym uprawnieniem podatnika VAT jest prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego wynikającego z nabycia towarów i usług służących wykonywaniu czynności opodatkowanych. Uprawnienie to jest przejawem zasady neutralności VAT, zgodnie z którą podatek ten ma obciążać ostatecznego nabywcę (konsumenta), pozostając zarazem neutralny na poszczególnych etapach produkcji bądź świadczenia usług. Zasada ta jest realizowana przez podatników VAT w deklaracjach składanych za poszczególne okresy rozliczeniowe. W zdecydowanej większości przypadków podstawą dla odliczenia podatku naliczonego jest otrzymana od kontrahenta faktura stwierdzająca przeprowadzenie konkretnej dostawy towarów lub świadczenie usługi.
Ustawa o VAT określa jednak duży zbiór przypadków, w których uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego zostało w sposób istotny ograniczone lub całkowicie wyłączone. Stąd konieczne jest zawsze przeanalizowanie konkretnej sytuacji pod kątem istnienia ewentualnej przesłanki wyłączającej prawo do odliczenia podatku naliczonego. Sytuacje te da się podzielić na kilka rodzajów, wśród których można wskazać na:
- wyłączenia przedmiotowe, a więc odnoszące się do konkretnych rodzajów dostaw towarów lub usług,
- sytuacje, w których brak prawa do odliczenia podatku naliczonego wynika z przesłanek podmiotowych (np. brak rejestracji podatnika jako podatnik VAT czynny, o czym stanowi art. 88 ust. 4 ustawy o VAT),
- wyłączenia mające przeciwdziałać nadużyciom w zakresie prawa do odliczania VAT.
