Jak rozliczy VAT zagraniczny przewoźnik

Przewoźnicy zagraniczni, realizując swoje zlecenia, transportują towary m.in. przez terytorium Polski, gdzie niejednokrotnie nabywają towary (głównie paliwo) związane ze świadczonymi przez siebie usługami. Koszt paliwa jest największym kosztem ich działalności, więc wartość VAT naliczonego na tych nabyciach jest znaczna i niejednokrotnie decyduje o opłacalności danego zlecenia.

Skutki zmiany miejsca świadczenia

Sytuacja zagranicznych przewoźników diametralnie zmieniła się w roku 2010, kiedy to zmieniono przepisy dotyczące ustalenia miejsca świadczenia w zakresie usług transportowych. Większość tych podmiotów przed 1 stycznia 2010 r. była zarejestrowana jako podatnicy VAT w Polsce i rozliczała podatek z tytułu świadczonych przez siebie usług (w związku z tym, że przed rokiem 2010 miejscem świadczenia usług transportowych było miejsce, gdzie odbywał się transport, z uwzględnieniem pokonanych odległości). Dlatego od 1 stycznia 2010 roku zagraniczni przewoźnicy w zasadniczej części nie wykonywali czynności opodatkowanych na terytorium Polski (miejscem świadczenia usług transportowych jest miejsce siedziby działalność gospodarczej kontrahenta, które znajdowało się najczęściej poza Polską). Po 31 grudnia 2009 roku większość z nich pozostała jednak zarejestrowana dla celów VAT w Polsce, a w konsekwencji nie mogli ubiegać się o zwrot VAT w trybie art. 89 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 1a–1g ustawy o VAT (tj. na podstawie rozporządzenia, w procedurze zwrotu VAT dla podmiotów zagranicznych niezarejestrowanych dla VAT w Polsce; z tym, że czym innym jest prawo do zwrotu VAT przez podmioty zagraniczne, a czym innym prawo do odliczenia VAT naliczonego). Tym samym, w celu zachowania zasady neutralności, jedynym możliwym trybem ubiegania się o zwrot VAT był tryb przewidziany dla zarejestrowanych podatników VAT (poprzez odliczenie VAT naliczonego w deklaracji VAT-7). Organy podatkowe kwestionowały jednak prawo do odliczenia podatku wskazanego w składanej deklaracji VAT-7.

Wykładnia NSA

Przełomowa w tym zakresie była uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 października 2015 r. (I FPS 1/14), w której uznano, że wymóg w postaci braku rejestracji jest sprzeczny z prawem unijnym, a tym samym podmioty zagraniczne niewykonujące czynności opodatkowanych na terytorium Polski mogą ubiegać się o zwrot wyłącznie na podstawie rozporządzenia.

Pomimo iż uchwała teoretycznie kwestionowała błędną implementacje przepisów Trzynastej Dyrektywy, to dla sporej części przewoźników z Ukrainy, Białorusi czy Rosji oznaczało to de facto uniemożliwienie uzyskania zwrotu VAT na podstawie rozporządzenia, gdyż procedura zwrotu wskazana w rozporządzeniu opiera się na zasadzie wzajemności.

Przedstawiona przez NSA wykładnia przepisów powinna dotyczyć jednak wyłącznie podatników, którzy pozostali zarejestrowani dla celów VAT po 31 grudnia 2009 r., ale nie wykonują jakichkolwiek czynności opodatkowanych na terytorium Polski. W konsekwencji należy zadać pytanie: co w sytuacji, gdy zagraniczni przewoźnicy świadczą usługi na rzecz polskich kontrahentów (których miejscem siedziby działalności gospodarczej jest Polska) lub gdy przewoźnik zagraniczny zarejestrowany dla celów VAT realizuje sprzedaż towarów na terytorium Polski lub świadczy inne usługi, w stosunku do których to on jest odpowiedzialny za rozliczenie VAT?

Usługi na rzecz polskich przedsiębiorców

Wielu przewoźników z Ukrainy, Rosji lub Białorusi świadczy swoje usługi także na rzecz polskich kontrahentów, a tym samym – zgodnie z art. 28b ustawy o VAT – miejscem opodatkowania tych usług jest terytorium Polski (kraj siedziby usługobiorcy). Niewątpliwie to zagraniczny przewoźnik jest podmiotem świadczącym te usługi, pomimo że to nie on jest obowiązany do rozliczenia podatku należnego z tego tytułu.

Co prawda zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT, w przypadku gdy usługodawcą jest podatnik nieposiadający siedziby działalności gospodarczej oraz stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium kraju, a w przypadku usług, do których stosuje się art. 28e, podatnik ten nie jest zarejestrowany zgodnie z art. 96 ust. 4, a usługobiorcą jest podatnik VAT nabywający usługi, do których stosuje się art. 28b ustawy VAT (zasada ogólna – m.in. usługi transportu towarów), to w zakresie takich usług podatnikiem będzie nabywca usługi (to on będzie zobowiązany do ich rozliczenia). Nie oznacza to jednak, że ww. usługi opodatkowane na terytorium Polski nie są dokonywane przez zagranicznego przewoźnika. Tym samym nie można stwierdzić, że podmiot realizujący usługi dla podmiotów krajowych nie będzie wykonywał czynności opodatkowanych w Polsce. W konsekwencji należałoby uznać, że zagraniczny przewoźnik świadczący również usługi na rzecz polskich kontrahentów, jeżeli był zarejestrowany na VAT w Polsce, powinien mieć prawo rozliczyć VAT naliczony w deklaracji VAT-7, a więc zgodnie ze standardową procedurą określoną w art. 86 ustawy o VAT. Nie stosuje się wówczas procedury zwrotu VAT dla podmiotów zagranicznych na podstawie rozporządzenia i zasady wzajemności.

Inne czynności opodatkowane

W ramach wykonywanej przez siebie działalności podmioty zagraniczne niejednokrotnie, obok swojej podstawowej działalności, realizowały wiele innych czynności, które powinny być opodatkowane na terytorium Polski i w zakresie których to podmiot zagraniczny byłby podmiotem odpowiedzialnym za rozliczenie podatku.

Przykład

Gdyby podmiot zagraniczny był zarejestrowany na VAT w Polsce, to praktycznie jakakolwiek zrealizowana przez niego dostawa towarów (z wyjątkiem dostawy gazu w systemie gazowym, energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym, energii cieplnej lub chłodniczej przez sieć dystrybucji energii cieplnej lub chłodniczej) powinna być przez niego wykazana jako czynność opodatkowana (zarówno ta krajowa, jak i transgraniczna, np. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów lub eksport).

Analogiczna sytuacja dotyczy także wszelkich usług związanych z nieruchomościami położonymi w Polsce, które powinny być opodatkowane przez podmiot zagraniczny, np. usług wynajmu biura lub miejsc parkingowych i pod pewnymi warunkami usług magazynowych (miejscem świadczenia jest miejsce położenia nieruchomości).

W takim przypadku niewątpliwie podmiot zagraniczny miałby prawo do rozliczenia VAT naliczonego zgodnie z art. 86 ustawy o VAT, ale także miałby obowiązek rozliczyć w deklaracji należny VAT z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług (lub stosowałby stawkę zero proc. VAT).

Kontrahent spoza terytorium kraju

Przewoźnik zagraniczny świadczący usługi na rzecz polskich podatników lub dokonujący dostawy towarów lub świadczenia usług związanych z nieruchomością co do zasady ma prawo do odliczenia VAT naliczonego w deklaracji VAT-7. Pozostaje więc pytanie w jakim zakresie taki podatnik powinien mieć prawo do odliczenia VAT naliczonego (zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, a nie do zwrotu VAT zgodnie z rozporządzeniem). Czy ma takie prawo w odniesieniu wyłącznie do czynności, które byłyby opodatkowane na terytorium kraju, czy do wszystkich czynności, w odniesieniu do których ustawa o VAT przyznaje takie prawo (w tym kosztów związanych z usługą transportową opodatkowaną poza Polską)?

W przypadku usług świadczonych na rzecz podatników zagranicznych (opodatkowanych w kraju ich siedziby), na mocy art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy o VAT podatnikowi będzie przysługiwać prawo do odliczenia, jeżeli wykaże, że w przypadku świadczenia analogicznej czynności w kraju miałby prawo do odliczenia. Tym samym, w celu określenia prawa do odliczenia podatku w związku z wykonywaniem czynności poza krajem, należy stworzyć pewien hipotetyczny model. W ramach tego modelu czynność wykonaną za granicą należy „umieścić w kraju", a następnie ocenić, czy w tym przypadku podatnikowi przysługiwałoby prawo do odliczenia podatku. Jeśli w ramach tego modelu takie prawo przysługiwałoby, to wówczas prawo do odliczenia przy świadczeniu będzie przysługiwać. Jeśli natomiast po umieszczeniu danej czynności – w ramach stworzonego modelu – w kraju prawo do odliczenia nie przysługiwałoby, to znaczy, że również wykonanie tej czynności za granicą nie daje zasadniczo prawa do odliczenia.

Warunki spełnione łącznie

Aby możliwe było zatem odliczenie podatku naliczonego od zakupów towarów i usług związanych ze sprzedażą opodatkowaną poza terytorium Polski, muszą być spełnione następujące przesłanki:

1) czynności opodatkowane muszą mieć miejsce poza terytoriom Polski;

2) istnieje związek pomiędzy zakupami a czynnościami opodatkowanymi poza terytorium Polski;

3) nie ma ograniczeń w zakresie odliczania podatku naliczonego wynikających z odrębnych przepisów;

4) podmiot wykonujący czynności dostawy towarów lub świadczenia usług poza terytorium kraju miałby prawo do odliczenia podatku, gdyby analogiczne czynności wykonywał w Polsce.

Tym samym, w przypadku podatnika zagranicznego, który jest uprawniony do rozliczenia VAT w deklaracji VAT-7, prawo do odliczenia VAT naliczonego z faktur zakupowych związanych z działalnością opodatkowaną poza terytorium kraju powstanie zgodnie z art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy o VAT.

Potwierdzenie w interpretacjach

Takie stanowisko znajduje swoje potwierdzenie w interpretacji Izby Skarbowej w Warszawie z 3 września 2013 r. (IPPP3/443-483/13-4/KC), zgodnie z którym: „Wnioskodawca słusznie uważa, że przedmiotowe usługi transportowe nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem VAT w Polsce, natomiast prawo do odliczenia podatku naliczonego z tytułu zakupu paliwa na potrzeby świadczenia tych usług, będzie wynikało z art. 86 ust. 8 ustawy, ponieważ gdyby takie usługi świadczone były na terytorium Polski, podlegałyby opodatkowaniu".

Podobnie stwierdziła Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 19 lipca 2012 r. (IPPP3/443-389/12-4/KT): „Biorąc pod uwagę przedstawiony stan sprawy i powołane przepisy należy stwierdzić, że w sytuacji, gdy wnioskodawca będzie zarejestrowanym podatnikiem podatku VAT, będzie przysługiwało mu prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących zakup paliwa wykorzystywanego do świadczenia usług będących przedmiotem wniosku, pod warunkiem, że będzie on w posiadaniu dokumentów, o których mowa w art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy, potwierdzających związek odliczonego podatku z czynnościami wykonywanymi poza terytorium kraju".

podstawa prawna: art. 17 ust. 1 pkt 4, art. 28b, art. 86, art. 89 ust. 1 pkt 3 i ust. 1a - 1g ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 710 ze zm.)