VAT: mafiom wyrwano miliardy tylko na papierze

Lawinowo rosną kwoty zaległości w VAT. To efekt ścigania płotek zamiast hersztów mafii fiskalnych.

Publikacja: 26.02.2020 19:22

Foto: "Rzeczpospolita"

Buńczuczne wypowiedzi członków rządu o „wyrwaniu miliardów z rąk mafii VAT-owskich" to czysta fantazja. Co więcej – firmowana przez Mariana Banasia reforma służb skarbowych sprzed kilku lat nie przynosi takich efektów w kasie państwa, jak można by się spodziewać. Potwierdza to analiza „Rzeczpospolitej" dokonana na podstawie oficjalnych statystyk budżetowych oraz głosy ekspertów.

Czytaj też:

Uszczelnienie VAT na papierze. Runął mit skutecznej skarbówki

Oszuści poskromieni. Ale gdzie pieniądze?

Daniny nie do ściągnięcia

„Rzeczpospolita" przeanalizowała udostępniane przez Ministerstwo Finansów dane z ostatnich lat o wpływach i zaległościach budżetowych oraz dane o kontroli skarbowej. Wynika z nich, że wpływy z VAT z roku na rok rosną, ale znacznie szybciej rosną kwoty tego podatku należne od podatników, a nieściągnięte. W 2014 r. kwota zaległości w VAT wyniosła 21 mld zł i gdyby porównać ją z kwotą ówczesnych wpływów z tego podatku – stanowiłyby 18 proc. Ale już w 2016 r. zaległości urosły do 65,2 mld zł, czyli połowę tego, co fiskus zebrał z VAT. W 2019 r. zaległości urosły do 92,8 mld zł. Innymi słowy – na każde dwa złote zainkasowanego przez państwo VAT przypada 1 zł zaległości. To gigantyczna kwota. Gdyby wyegzekwować choćby połowę z niej, to kosztujący państwo ponad 40 mld zł program socjalny 500+ można by swobodnie zamienić na 1000+.

Ale to nie takie proste, o czym świadczy jeszcze ciekawsze zjawisko. Otóż zaległości w VAT rok po roku przyrastały o podobne kwoty, na jakie kontrola skarbowa wydawała decyzje dla podatników podejrzanych o oszustwa w VAT. W 2018 r. np. kontrolerzy skarbowi wydali decyzje, w których domagali się od podatników 9,3 mld zł, a zaległości wzrosły o niewiele mniej – 8,9 mld zł. Taka prawidłowość powtarzała się w poprzednich latach. Można zatem wnioskować, że kontrolerzy ścigają domniemanych oszustów, ale pieniędzy od nich nie da się wyegzekwować.

Skąd takie zjawisko? Ponad dwa tygodnie temu zapytaliśmy o diagnozę Ministerstwo Finansów. Dotychczas nie udzieliło nam ono odpowiedzi.

Pytani przez „Rz" eksperci najczęściej wskazują jedną przyczynę: decyzje po kontrolach u domniemanych oszustów są adresowane do firm-słupów, które działały w karuzelach VAT, ale nie są w stanie zapłacić należności.

– Można zatem wnioskować, że duża aktywność kontrolna służb skarbowych przynosi w rezultacie głównie „puste" pieniądze, których się nie da ściągnąć – uważa prof. Dominik Gajewski z Zakładu Prawa Podatkowego w Szkole Głównej Handlowej. Przyznaje on, że nie da się odmówić fiskusowi sukcesów w poborze VAT dzięki m.in. wprowadzeniu Jednolitych Plików Kontrolnych. – Jednak arytmetyki nie da się oszukać, więc sukcesy w zwalczaniu mafii VAT-owskich to raczej kwestia propagandy niż rzeczywistych osiągnięć Krajowej Administracji Skarbowej – konkluduje Gajewski.

Z czego zatem się biorą miliardowe ustalenia kontroli skarbowych? Jak tłumaczy dr Sławomir Dudek, główny ekonomista Pracodawców RP, w jednej sprawie karuzel VAT bywa wydawanych wiele decyzji dla różnych podmiotów, ale jednego procederu przestępczego.

– W rezultacie kilkumilionowy VAT od jednej transakcji rozmnażał się nawet do kilkudziesięciu milionów – mówi ekspert.

Sławomir Dudek, który wcześniej pracował w resorcie finansów jako analityk ekonomiczny, zwraca też uwagę, że słabą ściągalność VAT już kilkakrotnie zauważyła Najwyższa Izba Kontroli, która sprawdzała efektywność administracji skarbowej.

Sukcesy tylko księgowe

Taki obraz sytuacji potwierdzają doradcy podatkowi, na co dzień reprezentujący podatników w sporach z administracją skarbową na tle podatku od towarów i usług. Z poglądem o słabości egzekucji w administracji zgadza się prof. Adam Mariański, lider kancelarii Mariański Group.

– Takie narzędzia jak blokady rachunków domniemanych przestępców w systemie STIR czy raportowanie w JPK już nie wystarczają – ocenia.

Jak zauważa Maciej Grochulski, partner w kancelarii Paczuski Taudul, o część 90-mld zaległości w VAT toczą się spory między podatnikami a fiskusem.

– Są wśród takich podatników legalne firmy prowadzące rzeczywistą działalność, które zostały nieświadomie wciągnięte w oszukańcy proceder – mówi Grochulski. Jego zdaniem zapewne procedury zmuszają skarbowców do wydawania decyzji nakładających podatek, których nie da się wykonać, i w rezultacie można w statystykach pokazywać miliardowe kwoty „ustaleń". W praktyce są to w większości sukcesy raczej księgowe, a nie realne – ocenia ekspert.

Z kolei Tomasz Michalik, partner w kancelarii MDDP, wskazuje, że są też wydawane decyzje wobec osób, które nigdy nie zapłacą wynikającego z nich zobowiązania.

– Mieszkają bowiem z dala od Polski i nigdy tej decyzji nie odbiorą – mówi Michalik, sugerując, że prawdziwi inspiratorzy wielkich oszustw są nieuchwytni. Jego zdaniem do wielkiej kwoty zaległości mogło się przyczynić także wiele innych zjawisk, w tym bankructwa i niewypłacalność firm, które nie mają związku z oszustwami. – Mogą to być po prostu niepowodzenia w biznesie albo też zakończenie działalności z przyczyn np. nadmiernych obciążeń fiskalnych, zarówno w wymiarze pieniężnym, jak i obowiązków sprawozdawczych – ocenia ekspert. Zwraca uwagę, że podobna jest diagnoza luki VAT w Polsce i wielu krajach europejskich: nie tylko oszustwa, ale też przyczyny gospodarcze.

Banasiowe błędy

Słaba ściągalność zaległości w VAT może mieć też źródło w fatalnej polityce kadrowej w ostatnich latach. W reformie służb skarbowych zlikwidowano urzędy kontroli skarbowej (UKS). Pracę straciło wielu doświadczonych pracowników, a część przesunięto na mniej znaczące stanowiska. Ogólnie reforma uszczupliła kadry skarbówki o ok. 2600 osób.

– A przecież żeby skutecznie walczyć z oszustwami podatkowymi, nie wystarczy nowoczesna technika. Często potrzebne jest doświadczenie i „kontrolerski nos", by wykryć przestępczą strukturę – powiedział „Rz" zastrzegający anonimowość pracownik KAS, który przed reformą zajmował się zwalczaniem przestępczości podatkowej. Jego zdaniem zreformowano nie to, co trzeba, bo należało się skupić na skuteczniejszej egzekucji podatków, a nie na roszadach organizacyjno-personalnych. – W rezultacie my wcale nie walczymy z mafiami. Łapiemy co najwyżej płotki, a hasła o wyrwaniu z ich rąk miliardów dla polskich rodzin to bajki – mówi pracownik skarbówki.

– Panu Marianowi Banasiowi [byłemu szefowi KAS – red.]z różnych przyczyn nie podobały się UKS, a to one zajmowały się zwalczaniem grubszych oszustw – relacjonuje nasz rozmówca. – Zresztą w kompetencjach tych urzędów były też m.in. oświadczenia majątkowe polityków i pranie pieniędzy, a ostatnio z tym pan Banaś ma pewne kłopoty – dodaje.

Zresztą o tym, że poprawa polityki kadrowej w KAS może być kluczem do większych wpływów budżetowych, mówią też eksperci.

– Teraz kierownictwo KAS powinno zadbać o utrzymanie doświadczonych pracowników i system motywacyjny uzależniony od realnie ściągniętych kwot zaległych podatków, a nie tylko od ustaleń – uważa dr Dominik Gajewski.

Z kolei Maciej Grochulski twierdzi, że rozsądna polityka kadrowa w KAS to zwłaszcza dbanie o wysoki poziom merytoryczny kontrolerów skarbowych i podejście oparte na dobrej analizie ryzyka kontrolerskiego.

– Dopóki jednak głównym, jeżeli nie jedynym wyznacznikiem organizacji aparatu skarbowego oraz kryterium oceny pracy jego urzędników będzie wielkość przypisów, bez patrzenia na efektywność czy racjonalność działań, dopóty trudno liczyć na zauważalną zmianę – ocenia Grochulski.

VAT

Buńczuczne wypowiedzi członków rządu o „wyrwaniu miliardów z rąk mafii VAT-owskich" to czysta fantazja. Co więcej – firmowana przez Mariana Banasia reforma służb skarbowych sprzed kilku lat nie przynosi takich efektów w kasie państwa, jak można by się spodziewać. Potwierdza to analiza „Rzeczpospolitej" dokonana na podstawie oficjalnych statystyk budżetowych oraz głosy ekspertów.

Czytaj też:

Pozostało 95% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Nieruchomości
Trybunał: nabyli działkę bez zgody ministra, umowa nieważna
Materiał Promocyjny
Wykup samochodu z leasingu – co warto wiedzieć?
Praca, Emerytury i renty
Czy każdy górnik może mieć górniczą emeryturę? Ważny wyrok SN
Prawo karne
Kłopoty żony Macieja Wąsika. "To represje"
Sądy i trybunały
Czy frankowicze doczekają się uchwały Sądu Najwyższego?
Materiał Promocyjny
Jak kupić oszczędnościowe obligacje skarbowe? Sposobów jest kilka
Sądy i trybunały
Łukasz Piebiak wraca do sądu. Afera hejterska nadal nierozliczona