Prowadzenie działalności gospodarczej obarczone jest ryzykiem podjęcia nieudanej inwestycji. Przedsiębiorcy często dokonują niezbędnych zakupów, a później, z przyczyn losowych, nie dochodzi do sfinalizowania przedsięwzięcia. W takim przypadku nie dochodzi do zrealizowania zamierzonej czynności opodatkowanej. Gros podatników ma wątpliwości czy przysługuje im wtedy prawo do odliczenia podatku naliczonego od wydatków poniesionych w związku z przygotowaniami do zrealizowania transakcji.
Przepis nie wyjaśnia wszystkiego...
Ogólna zasada dotycząca prawa do odliczenia podatku naliczonego została wyrażona w art. 86 ust. 1 ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony wyłącznie w zakresie, w jakim nabywane towary i usługi wykorzystywane są do wykonywania czynności opodatkowanych. Aby zatem mówić o prawie do odliczenia, musi wystąpić ścisły związek między ponoszonymi wydatkami a działaniami podatnika. Przepis nie wskazuje przy tym czy uprawnienie to przysługuje, gdy do wykonywania czynności opodatkowanych nie doszło.
...więc trzeba korzystać z orzecznictwa
Kwestia ta była przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w licznych orzeczeniach. Już w wyroku z 29 lutego 1996 r. w sprawie C-110/94 TSUE wskazał, że powstałe prawo do odliczenia trwa, nawet gdy zamierzona działalność gospodarcza nie doszła do skutku i co za tym idzie nie miały miejsca czynności opodatkowane. Ponadto, uprawnienie to nie wygasa także, gdy do fiaska inwestycji doszło ze względu na przeprowadzoną analizę, która wykazała nieopłacalność przedsięwzięcia. Zasadniczo zatem ewentualne niepowodzenie planowanego przedsięwzięcia nie przekreśla możliwości skorzystania z tego uprawnienia. TSUE zaznaczył jednak, że warunkiem niezbędnym dla skutecznego prawa do odliczenia jest ścisły związek między ponoszonymi wydatkami a planowaną działalnością gospodarczą.
W wyroku z 17 października 2018 r. w sprawie C-249/17 Trybunał także rozpatrywał kwestię odliczenia podatku naliczonego w przypadku nieudanej inwestycji. W przedmiotowej sprawie przewoźnik lotniczy Ryanair planował przejąć konkurencyjne przedsiębiorstwo i w związku z tym poniósł wydatki na usługi doradcze, które miały przyczynić się do sfinalizowania transakcji. Ostatecznie, ze względu na przepisy prawa konkurencji, nie doszło do przejęcia, a właściwy organ podatkowy odmówił Ryanairowi prawa do odliczenia podatku naliczonego od tych wydatków. W toku sporu sądowego sprawa trafiła na wokandę TSUE, który potwierdził prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony od wydatków poniesionych na sfinalizowanie planowanej inwestycji. Stwierdził: „(...) przyznają one spółce, takiej jak spółka w postępowaniu głównym, która ma zamiar nabyć wszystkie akcje innej spółki w celu prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu na rzecz tej innej spółki usług w zakresie zarządzania opodatkowanych podatkiem od wartości dodanej (VAT), prawo do pełnego odliczenia VAT naliczonego w związku z wydatkami dotyczącymi usług doradczych, poniesionymi w ramach formalnej oferty nabycia, mimo iż okazało się, że ta działalność gospodarcza nie została zrealizowana, pod warunkiem że wydatki te mają wyłączną przyczynę w planowanej działalności gospodarczej".
Polski fiskus widzi to inaczej
Polskie organy podatkowe interpretują pogląd TSUE w nieco odmienny sposób. Praktyka przyjęta przez fiskusa wskazuje na fakt, że dochodzi do pewnej nadinterpretacji stanowiska TSUE. Otóż organy podatkowe uzależniają prawo do odliczenia podatku naliczonego od wystąpienia czynników niezależnych od woli podatnika. Takie podejście zaprezentował Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 18 czerwca 2014 r. (IPPP3/443-287/14-2/IG). Stwierdził: „(...) w przypadku gdy Wnioskodawcy przysługiwało prawo do obniżenia podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu poniesionych wydatków związanych z pracami nad przebudową i rozbudową własnego budynku produkcyjnego, w momencie poniesienia tych wydatków, a następnie z powodów pozostających poza kontrolą Wnioskodawcy ww. zakupy nie zostały wykorzystane do prowadzenia działalności opodatkowanej podatkiem VAT, Wnioskodawca nie stracił prawa do odliczenia i nie był zobowiązany do dokonania jednorazowej lub wieloletniej korekty podatku naliczonego związanego z ww. inwestycją".